Safed (Zefat, Tsfat), najwyżej położone miasto w Izraelu, leży na kilku zboczach górskich ok. 800 m n.p.m. Założone ok. II w. p.n.e. jest obecnie jednym z najbardziej religijnych miejsc w kraju, miastem starych synagog, w których 500 lat temu rozkwitła kabała, czyli mistyczny, sięgający starożytności nurt judaizmu.
***
Powstanie synagog wiąże się z wypędzeniem Żydów sefardyjskich z Hiszpanii w XV-XVI w. Wielu myślicieli i znawców kabały osiedliło się wtedy w Safed, a za nimi przyszli ich uczniowie i zwolennicy.
Jeszcze 20 lat temu w starej poarabskiej dzielnicy mieszkało dużo izraelskich artystów, którzy osiedlili się tu po 1948 r. przyciągnięci pięknem architektury i położeniem miasta. Dzielnica Artystów długo była atrakcją turystyczną, równą zabytkowym synagogom. Zmieniło się to w ostatnich latach - artyści odpłynęli, a w mieście osiedliło się wielu imigrantów (m.in. z byłego ZSRR) i religijnych Żydów.
Safed - nawet w centrum - wygląda na zaniedbane i podupadające. Ale jego część zwana Dzielnicą Synagog jest zadbana i nadal żyje turystami. Przy wąskich uliczkach w niskich domach z żółtego kamienia pozostało sporo galerii sztuki. Oferują obrazy od pejzaży po abstrakcje, ale mnie najbardziej zainteresowało malarstwo mistyczne i judaistyczne dewocjonalia. Między murami, na końcu ulic, co rusz otwierają się widoki na głęboką dolinę i ciemne szczyty gór Galilei. Trzeba trochę pochodzić, by odnaleźć historyczne synagogi kabalistów.
***
Najcenniejsze są powstałe w XV-XVI w. synagogi aszkenazyjska i sefardyjska Ha'Ari, synagogi Caro, Abuhawa i XVII-wieczna Alszeka, cały czas czynne. Ich nazwy to nazwiska rabinów kabalistów, z którymi były związane lub którym zostały poświęcone. W trzęsieniu ziemi z 1837 r., które zniszczyło Safed, wiele z nich zostało zburzonych lub uszkodzonych, następnie były odbudowywane.
Synagoga Ha'Ari związana jest z wielkim reformatorem kabalistyki rabinem Izaakiem ben Lurią zwanym Ari (lew), który tu studiował i nauczał (zmarł w 1572 r.). Świątynia sefardyjska jest najstarsza. Można w niej zobaczyć pomieszczenie, w którym rabin się modlił i zgłębiał mistyczne teksty.
W bóżnicy aszkenazyjskiej zwraca uwagę bajecznie kolorowa, bogato rzeźbiona w drzewie oliwnym aron ha-kodesz - arka do przechowywania zwojów Tory. W synagodze Caro - poświęconej rabinowi Józefowi Caro - całej niebieskiej, co symbolizuje władzę królewską i niebiosa, znajdują się kilkusetletnie zwoje Tory, z których najstarszy przywędrował tu jeszcze z Hiszpanii. Architektura przepięknej synagogi Abuhawa była inspirowana kabałą - jej wnętrze opiera się na czterech filarach symbolizujących cztery żywioły, dziesięć okien w kopule odpowiada dziesięciu przykazaniom, a dwanaście malowideł na ścianach symbolizuje dwanaście pokoleń Izraela. Białą kopułę i ściany pokrywają roślinne freski o żywych kolorach: wielkie drzewa oliwkowe, palmy i ornamenty.
W Safed możemy zobaczyć też cmentarz poniżej Dzielnicy Synagog z grobami sławnych kabalistów czy resztki zbudowanej tu przez krzyżowców fortecy - największej na Bliskim Wschodzie, która broniła Ziemi Świętej przed najazdami muzułmanów. Warto też wybrać się na szczyt góry Kanaan (960 m n.p.m.), gdzie jest dzielnica mieszkaniowa i skąd widać wspaniałą panoramę Galilei aż po Jordanię i Syrię.
