Jaworowe łyżki z toczoną rączką

Katarzyna Pawkowska 01.05.2007 00:00

Nowica w Beskidzie Niskim to kraina drewnianych chat łemkowskich, cerkwi, przydrożnych kapliczek i drewnianych łyżek

Od ponad 100 lat, aż do lat 60. XX w., głównym źródłem utrzymania mieszkańców Nowicy był wyrób i sprzedaż drewnianych, toczonych przedmiotów, jak łyżki z okrągłą rączką, wałki do ciasta bądź wrzeciona. Wyrabiali je na samodzielnie skonstruowanych tokarkach, w których ruch obrotowy obrabianego przedmiotu zapewniał sznurek przymocowany do patyka (dziś taką tokarkę możemy zobaczyć u pana Stefana Romanyka).

Łyżki robi się ze świeżego drewna jaworowego (wyschnięte nie nadaje się do obróbki). Odpowiedniej wielkości kawałek drewna umieszcza się w "maszynie". Rzemieślnik, siedząc na siodełku jedną ręką pociąga za sznurek, obracając rytmicznie drewienko, a dłutem trzymanym w drugiej ręce nadaje mu kształt. Tak powstaje toczona rączka. Potem rzeźbi szerszą, czerpakową część łyżki, używając specjalnego ostrego narzędzia w kształcie półksiężyca. Wreszcie czyści i wygładza całość.

Pan Romanyk, człowiek niezwykle łagodny i spokojny, z pasją wykonuje swoją pracę. Mieszka sam w maleńkiej drewnianej chacie na wzgórzu. Obok niej stoi warsztat pełen narzędzi i jaworowych wiórów. Mówi, że nie ma komu przekazać tokarki i tajników zawodu, bo oprócz niego w Nowicy już tylko jedna osoba pracuje tak jak on. We wsi niemal w każdym domu można kupić drewniane łyżki (2-6 zł, zależnie od wielkości), ale zazwyczaj mają one płaskie rączki, wykonano je za pomocą nowoczesnych urządzeń. Warto więc odnaleźć chatę pana Romanyka i przyjrzeć się, jak powstają łyżki z tradycyjnie toczoną rączką (4 zł): na rozwidleniu dróg za drewnianą cerkwią idziemy prosto, dalej kładką nad strumieniem - na wzgórzu stoi dom i warsztat.

W Nowicy, do której prąd elektryczny dotarł w 1972 r., a droga asfaltowa powstała w XXI w. dzięki dotacjom z UE większość zabudowań to drewniane chyże łemkowskie, które tradycyjnie składały się z pomieszczenia mieszkalnego, stajni i owczarni. Do dziś pobielane chaty z zewnątrz zachowały dawny wygląd. Starsi mieszkańcy niewiele zmienili w swoich domostwach, gdzieniegdzie część stajenną wykorzystuje się jako garaż.

We wsi jest cerkiew greckokatolicka św. Paraskewy, drewniana kaplica (też greckokatolicka) Najświętszej Maryi Panny Wniebowziętej z 1889 r. i wiele kapliczek przydrożnych. Kwiaty w ogrodach, szczekające psy, wyglądające przez okna gospodynie dodają uroku temu miejscu, godnemu odwiedzenia i zatrzymania się na chwilę w klimacie dawnych czasów.

Dojazd z Gorlic PKS-em w kierunku Konieczna Granica, wysiadamy na przystanku Przełęcz Małastowska i skręcając w prawo, idziemy do Nowicy niebieskim szlakiem, rozkład jazdy PKS Gorlice:

http://www.miasto.gorlicki.iap.pl/rozklad_pks.htm

Samochodem z Krakowa przez Brzesko i Nowy Sącz na Grybów; jadąc w kierunku Gorlic, za Szymbarkiem skręcamy w prawo na Bielankę i nie dojeżdżając do wsi Leszczyny, odbijamy w lewo na Nowicę