Zakończony właśnie Jameson Dublin International Film Festival był wielkim świętem kina, muzyki i celuloidowej historii - po raz pierwszy, w ramach festiwalu, zaprezentowano odrębny program polski! Stało się to przy udziale Polish Film Club - inicjatywy kinowej, której patronuje również "Polski Express", a mającej ambicje prezentować najlepsze polskie obrazy filmowe na irlandzkich ekranach. Inauguracja Polish Film Club miała nie lada oprawę - polska kinematografia zadebiutowało w największym dublińskim kinie pokazem filmu "Katyń". Uroczystości otwarcia dokonał Ambasador RP w Dublinie, dr Tadeusz Szumowski, wespół z aktorką Danutą Stenką, grającą jedną z głównych ról w najnowszym filmie Andrzeja Wajdy.
Anna Paś: Na początek muszę się Pani zwierzyć, że dubliński pokaz filmu "Katyń" nie był dla mnie pierwszym kontaktem z tym filmem. Albowiem w ubiegłym roku, na dwa dni po premierze, miałam okazję - wraz z innymi uczestnikami Zjazdu Polonii i Polaków Mieszkających za Granicą - zobaczyć obraz Andrzeja Wajdy. Przyznam, że tamten pokaz zrobił na mnie wstrząsające wrażenie: po zakończonej projekcji, kiedy na ekranie w ciszy przesuwały się napisy końcowe, ktoś zaintonował modlitwę Wieczny odpoczynek... Wielu bowiem widzów na tej sali to właśnie członkowie Rodzin Katyńskich, weterani wojenni i emigranci, których trudna polska historia rozsiała po świecie. Czy takie emocjonalne reakcje na film zdarzają się częściej?
Danuta Stenka.: Na pokazie premierowym w Warszawie w Teatrze Wielkim, kiedy po ostatniej scenie zapadła ciemność i cisza nagle ktoś zaczął mówić modlitwę Ojcze Nasz.. Za dusze zmarłych. Jak na pogrzebie. Choć na innych seansach niezwykła była również cisza i bezruch podczas napisów końcowych. Sytuacja nie spotykana w kinie. Przy pełnej widowni żadnego wstawania, trzaskania krzesłami, żadnych rozmów. Święta cisza.
AP: Co ciekawe, po dublińskim pokazie głos zabrał jeden z Irlandczyków, mówiąc o bolesnej historii Irlandii pod okupacją brytyjską i odnosząc tę sytuację do Polaków. Jego apel był jasny i prosty: wybaczcie i żyjcie dalej.
DS.: Oczywiście, powinniśmy wybaczyć... Jednak należy wziąć pod uwagę, że miała miejsce nie tylko zbrodnia, na ogromna skalę, przemyślana, precyzyjnie przygotowana i wykonana, ale i kłamstwo, które trwało pół wieku. Słowo "Katyń" oficjalnie nie istniało. Nawet rodziny ofiar unikały go wiedząc, że jakiekolwiek publiczne wypowiedzi groziły represją. Wreszcie można wypowiedzieć prawdę na głos i proszę się nie dziwić, że chce się ją nie tylko powiedzieć, ale, tłamszoną tak długo, nawet wykrzyczeć. Wybaczyć, nie znaczy wymazać z pamięci, ale nie wracać już więcej do tego. A jak tu nie wracać, skoro dopiero zaczęło się mówić i to nie w pełni będąc wysłuchanym. To jak ze spowiedzią - żeby uzyskać rozgrzeszenie, wybaczenie, trzeba najpierw nie tylko przyznać się do przewinienia, ale i uznać je za przewinienie.
AP: Zatem film ten - jak napisał w swoim liście Pan Wajda - nie jest oskarżeniem?
DS.: Nie, nie ma być oskarżeniem nikogo, poza oczywiście bezpośrednimi sprawcami tej zbrodni i systemem. Jak mówi Andrzej Wajda, ten film to elegia. Nie ma otwierać nowych konfliktów; przeciwnie - ma być krokiem do zamknięcia, do zabliźniania ran.
AP: Czy zatem obecność "Katynia" pośród nominacji do Oscara, jest jakby dopełnieniem tej elegii, oddaniem czci prawdzie wobec całego świata? Mówi się bowiem, że może on być niezrozumiany poza Polską...
DS.: I taki był również niepokój reżysera. Tymczasem nominacja do Oskara jest bardzo wyraźną informacją, że nie są to tylko nasze lokalne sprawy.
AP: O "Katyniu" mówi się, że jest to film o kobietach czekających. Motyw ten co rusz odbija się echem w naszej polskiej sztuce - matek, żon i sióstr wyczekujących swoich powstańców, strajkujących, emigrantów... Czy jesteśmy skazane na ten archetyp "Polki-czekającej"?
DS.: Miejmy nadzieję, że nie. Choć rzeczywiście nasza historia tak się toczyła, że wiecznie nam tych mężczyzn zabierano, a nam pozostawało podążać za nimi albo na nich czekać. Przy okazji pobytu tutaj w Dublinie nasunęło mi się pewne skojarzenie w kontekście historii, którą opowiadamy: wówczas z premedytacją pozbawiano nasz naród elity, siły napędowej, chcąc uczynić z Polaków nieświadomą, niewolniczą masę. Tymczasem dziś, niejako na własne życzenie, tak wiele wartościowych jednostek opuszcza nasz kraj! To piekielnie smutne. I tu pojawia się pytanie - ilu z nich zdecyduje się wrócić?
AP: Może to więc los nie tylko nas, kobiet, by wiecznie wypełniać tę legendę i wiecznie wyczekiwać powrotu? Bohaterki "Katynia" nie robią nic innego, jak tylko czekają na swoich mężczyzn, jakoby ich cała tożsamość zasadzała się na tym braku, tej nieobecności ich mężów, braci, synów. Dlaczego?
DS.: Wiele kobiet - o czym dowiadujemy się z pamiętników, listów i co sam Andrzej Wajda mówi o swojej matce - do końca nie przyjmowało do wiadomości, że mąż czy brat nie wrócą. Wiele z nich nie chciało rozpoczynać nowego życia, bo wierzyły, że któregoś dnia się zjawią.
AP: Ale czy takie uzależnienie własnej roli - jako matki, żony, siostry - od braku tego jednego mężczyzny nie jest mocno niepokojące...?
DS.: Uzależnienie jest zniewoleniem. Te kobiety były wolne. A ich mężowie, bracia, synowie stanowili po prostu część ich życia, która została im wyrwana, z ich domów, z ich serc, z ich świata.
AP: Jednak Pani bohaterka w pewnym sensie odrzuca tę bierną rolę i podejmuje samodzielną decyzję o swoim losie: kiedy Niemcy proponują jej współpracę, nie godzi się, z całą świadomością mających nadejść konsekwencji.
DS.: Pójście na współpracę oznaczałoby zaprzedanie pamięci jej męża, kupczenie nią. Podjęła taką decyzję, trzymając w ręku pudełko z pamiątkami po nim.
AP: Czy zatem wszystkie Pani filmowe bohaterki decydują o swoim życiu ze względu na "tego mężczyznę"? Wiem, że w ramach Polish Film Club, zobaczymy w Dublinie Pani najnowszy film "Jeszcze raz!". Jaka jest tamta kobieta?
DS.: Ten film jest zupełnie inny, współczesna bajka (śmiech).A moja bohaterka, jak to w bajkach, prawdopodobnie czeka na królewicza na białym koniu...
AP: ... jak archetyp nakazuje. Dziękuję za rozmowę!
Dublin, 18 lutego 2008
Polish Film Club sponsorowany jest przez Bank permanent TSB oraz Ambasadę RP w Dublinie
Patronat medialny: "Polski Express", "Życie w Irlandii", "Visit Poland", "Polski Herald", www.metoo.ie, www.polishfilmclub.com
źródło: www.polskiexpress.ie
