Rrejon Kowna i Szawli
Wielu Polaków zna Wilno, Troki i Druskienniki. Proponuję zwiedzenie mało znanej, zachodniej części Litwy: rejonu Kowna i Szawli.
Krzyżacy, Polacy, Rosjanie, Litwini
To drugie co do wielkości miasto Litwy (po Wilnie). Dziś ma ok. 450 tys. mieszkańców. Jego historia sięga XIII wieku. W latach 1362-1404 znajdowało się w rękach Krzyżaków. Prawa miejskie nadał miastu w 1408 r. książę Witold. Po III rozbiorze w 1795 r. znalazło się w zaborze rosyjskim. W XIX wieku było ośrodkiem litewskiego ruchu odrodzenia narodowego, w latach 1918-1940 - stolicą niepodległego państwa. Po okresie Litewskiej Republiki Radzieckiej od 1990 r. znowu leży na terenie niepodległej Litwy.
2 tys. diabłów
Miasto jest zadbane i czyste. Reprezentacyjną ponadtrzykilometrową arterią centrum Kowna (przeznaczoną dla pieszych) jest ciąg al. Wolności (Laisves aleja) i ul. Wileńskiej (Vilniaus gatve) łączących Nowe Miasto ze Starówką.
Na wschodnim krańcu al. Wolności wyróżnia się neobizantyjski sobór wzniesiony w II poł. XIX wieku. W połowie al. Wolności, po prawej, przy równoległej ul. Donelaiczio w neoklasycystycznym gmachu mieści się Muzeum Wojskowe (z licznymi polonikami). Obok, przy ulicy Putvinskio, znajduje się Muzeum Zbiorów Żmuidzinavicziusa znane z kolekcji diabłów (ok. 2 tys. eksponatów).
Biały łabędź na rynku
Ul. Wileńską wchodzimy na Starówkę. Po drodze mijamy wspaniale odrestaurowane kamieniczki gotyckie i renesansowe (są tam sklepy, galerie i lokale gastronomiczne).
Ulica prowadzi do dużego rynku z charakterystycznym, na środku ustawionym ratuszem z wyniosłą wieżą. Ratusz zwany jest Białym Łabędziem. Pochodzi z XVI w. U wlotu ul. Wileńskiej stoi gotycka ceglana archikatedra z początku XV w. To największy taki obiekt na Litwie. Posiada bardzo cenne, renesansowe i barokowe wyposażenie. W południowej pierzei rynku wznoszą się barokowe zabudowania kościoła i klasztoru Jezuitów z XVII-XVIII w. Wokół placu Ratuszowego stoją zabytkowe kamieniczki mieszczańskie. Wybiegająca z rynku krótka uliczka Aleksoto prowadzi obok Domu Perkuna - dawnej faktorii kupieckiej, która jest przykładem ekspresyjnego gotyku z XV-XVI wieku. Obok stoi gotycki kościół Witolda z przełomu XIV i XV wieku, jedna z najstarszych litewskich świątyń. Opodal rynku, prawie u ujścia Wilii do Niemna, zachowały się fragmenty kowieńskiego zamku: część ścian i dwie baszty (w jednej muzeum zamkowe). Obok stoi pomnik litewskiego boga Perkunasa.
Diabły i pomnik boga
Opuszczamy Kowno. Na Niemnie, powyżej miasta, stoi zapora i elektrownia wodna, które tworzą duże jezioro o powierzchni 64 km kw. Zwane jest ono Morzem Kowieńskim. Jest cenionym miejscem wypoczynku i sportów wodnych.
Opodal zapory na zachodnim brzegu w miejscowości Pożajście (Pażaisko) zachował się kompleks wspaniałej barokowej architektury: kościół i klasztor Kamedułów wystawiony w II połowie XVII w. z fundacji rodu Paców. Na północnym brzegu jeziora opodal wsi Rumsziszkes, przy autostradzie do Wilna, można oglądać bardzo interesujący skansen wsi litewskiej.
Wysoczyzna Żmudzka
Stamtąd do Szawli (Sziauliai) jest 170 km. Udajemy się na północny zachód autostradą w kierunku Kłajpedy. Po ok. 110 km zbaczamy w prawo (północny wschód). Jedziemy szosą krajową A216 z Taurogów przez Szawle do Rygi, zwaną szosą hanzeatycką. Za miastem Kelme (po 135 km) robi się bardzo malowniczo: leśne tereny Wysoczyzny Żmudzkiej poprzetykane są licznymi jeziorami. Okolice objęte są ochroną rezerwatową. Przy szosie znajdują się liczne pola biwakowe.
Kościół w Szawlach
Szawle znane są ze zwycięskiej dla Litwinów bitwy w 1236 r., kiedy to pokonali Zakon Kawalerów Mieczowych. Prawa miejskie osada uzyskała w 1569 r. To największe miasto na Żmudzi: liczy obecnie ok. 200 tys. mieszkańców (jest czwartym co do wielkości miastem litewskim). Warto zwiedzić odbudowany renesansowy kościół parafialny z I poł. XVII w., uchodzący za najpiękniejszą świątynię katolicką na Żmudzi (wnętrze głównie barokowe) oraz Muzeum Historyczno-Etnograficzne "Auszra" założone w 1923 r.
Kilkadziesiąt tysięcy krzyży
10 km na północ od Szawli (opodal szosy ryskiej) znajduje się unikalna Góra Krzyży - sanktuarium, miejsce pielgrzymkowe stanowiące niezwykły symbol katolickiego trwania na Litwie. Pierwsze wzmianki o stawianiu tu krzyży pochodzą z poł. XV w. Ocenia się, że na tym niewielkim wzgórku i jego zboczach znajduje się obecnie kilkadziesiąt tysięcy krzyży. We wrześniu 1993 r. odprawił tu uroczyste nabożeństwo papież Jan Paweł II.
Klasztor fundacji Chodkiewicza
Z Szawli do Połągi (po litewsku Palanga) jest ok. 120 km. Jadąc dwupasmówką A225 z większych miejscowości mijać będziemy Kurszenai, Kartenę i Kretyngę. Na 80. kilometrze rozpoczyna się malowniczy polodowcowy krajobraz dwukrotnie przecięty wgłębioną doliną rzeki Mimiji.
W Kretyndze można zwiedzić kościół i klasztor Bernardynów z początku XVII wieku. Został on zbudowany ze środków fundacji słynnego hetmana Jana Karola Chodkiewicza (zwycięzcy w wielkiej bitwie ze Szwedami pod Kircholmem koło Rygi). Fasada świątyni jest gotycka i renesansowa, wnętrze: renesansowe i barokowe. W podziemiach klasztoru stoją sarkofagi Chodkiewiczów. W skrzydle konserwowanego pałacu rodu Tyszkiewiczów stoi oranżeria z licznymi okazami egzotycznych roślin.
Drzewa i krzewy Edwarda Andre
Połąga znana od II poł. XII w. (wówczas osada rybacka i port) jes obecnie największym kurortem i miejscem wczasowym na Litwie. Nadbałtyckie plaże odgrodzone są od morza wydmami porośniętymi sosnowym borem (rozciągają się na długości ponad 20 km). Miasto liczy ok. 13 tys. stałych mieszkańców. Co krok hotele, sanatoria i pensjonaty. Odkryto tu nawet wody mineralne.
Oprócz morza atrakcją Połągi jest neoklasycystyczny pałac Tyszkiewiczów z końca XIX w. Otoczony on jest wspaniałym parkiem leżącym na powierzchni 80 ha (dzieło francuskiego architekta przyrodnika Edwarda Andre). Można tu znaleźć ponad 300 gatunków drzew i krzewów, także bardzo rzadko spotykanych. Tyszkiewiczowie byli właścicielami Połągi od 1824 r. W pałacu czynne jest słynne Muzeum Bursztynu, chyba najciekawsze w Europie.
Osada rybacka Bałtów
Z Połągi do Kłajpedy (po litewsku Klaipeda) jest jedynie 25 km (szosą A223). Kłajpeda to stara osada rybacka Bałtów. Została zdobyta w 1252 r. przez Krzyżaków, którzy zbudowali tu zamek obronny i założyli miasto Memel. Była i jest ważnym portem morskim - obecnie to główny port litewski.
Rozciąga się on nad brzegiem Bałtyku i Zalewu Kurońskiego. Przeważnie był w rękach niemieckich. Miasto uległo wielkim zniszczeniom podczas wojny i do dziś leczy tamte rany. Obecnie ma ok. 220 tys. mieszkańców i jest trzecim co do wielkości litewskim miastem.
Na terenie zrekonstruowanej Starówki uwagę zwracają ratusz z XVI w., spichlerze z XVIII w., klasycystyczny teatr z XIX w. oraz zabytkowe charakterystycznie zdobione domy rybaków. Warto zwiedzić też bogatą kolekcję Muzeum Zegarów. Przy odrobinie szczęścia można w ulicznych stoiskach kupić wyjątkowo tanio ozdoby z bursztynów.
Delfiny na Mierzei Kurońskiej
Korzystając z dwóch promów warto przejechać na Mierzeję Kurońską. W obrębie miasta znajduje się tam mały skansen, a w dawnej twierdzy pruskiej z XIX wieku bardzo interesujące muzeum morskie i akwarium. Obok stoi nowoczesny, efektowny budynek delfinarium, gdzie można uczestniczyć w rewelacyjnym programie tresury delfinów i słoni morskich.
Wydmy Kurońsko-Neringowskie
Teraz należy rozpocząć niezwykle ciekawą wędrówkę na zachód wzdłuż półwyspu - Mierzei Kurońskiej - przez tereny ruchomych wydm Kurońsko-Neringowskiego Parku Narodowego. Najokazalsze wydmy mają tam nawet sto metrów. Mierzeja ciągnie się na przestrzeni blisko 100 km (ma od 400 do 3800 m szerokości). Połowa obszaru należy do Litwy, druga połowa do Rosji (Obwód Kaliningradzki). Mierzeją prowadzi szosa.
Za miejscowością Juodkrante warto zwiedzić Górę Wiedźm. Półgodzinny spacer prowadzi dróżką przez wydmy porośnięte pięknym lasem (głównie starodrzewem sosnowym) pośród monumentalnych drewnianych rzeźb nawiązujących do legend, ludowych opowieści oraz historycznych wydarzeń.
Nida
Największym mieszkalnym skupiskiem na mierzei jest miasteczko Nida o rybacko-wypoczynkowym charakterze. Z parkingu na stoku wydmy rozciąga się panorama na Nidę, otwarty Bałtyk, Zalew Kuroński i inne wydmy porośnięte karłowatą sosną. Przy dobrej widoczności widać ujście do zalewu Niemna. Przy parkingu można kupić bursztynową pamiątkę.
Janusz Żmudziński
