Guzik

O 12-tysięcznym Sabinovie, położonym przy drodze Stara Lubovnia - Preszov - Koszyce, nie wspomina większość przewodników po Słowacji

Choć jest tu gotycki kościół św. Jana Chrzciciela z ołtarzem mistrza Pawła z Lewoczy, barokowy kościółek NMP rozbudowany z gotyckiej kaplicy, dwa klasycystyczne zbory ewangelickie i fragmenty średniowiecznych murów obronnych z dwoma basztami, to pod względem zabytków i urody nie może się równać z pobliskim Bardejovem czy Lewoczą. W przeciwieństwie do innych słowackich miast i miasteczek Sabinov może się jednak nazywać Oscarove Mesto. Ponad 40 lat temu kręcono tu bowiem czechosłowacki film "Obchod na korze" (tytuł polski: "Sklep przy głównej ulicy"), reżyserowany przez Jana Kadara i Elmara Klosa, który w 1965 r. dostał Oscara w kategorii najlepszy film zagraniczny. Było to pierwsze takie wyróżnienie Amerykańskiej Akademii Filmowej dla filmu z Europy Środkowo-Wschodniej. Scenariusz filmu powstał na podstawie opowiadania "Pułapka" Ladislava Grosmana. Akcja rozgrywa się w 1942 r. w miasteczku na terenie kolaborującego z Niemcami państwa słowackiego. Jego władze przystępują do prześladowania Żydów. Komendant faszystowskiej policji proponuje szwagrowi Antonowi Brtko przejęcie żydowskiego sklepiku z pasmanterią przy głównej ulicy. Poczciwy stolarz nie bardzo wie, jak się do tego zabrać. W dodatku 78-letnia właścicielka sklepiku Rozalia Lautmannowa nie dosłyszy i jest zupełnie nieświadoma tego, co się wokół dzieje. Sklepik nie przynosi dochodu, bo sprzedaje w nim głównie guziki. Utrzymuje ją gmina żydowska, która daje też pieniądze nowemu właścicielowi, aby jej nie krzywdził. Staruszka traktuje Brtko jak pomocnika, karmi go i ubiera w garnitury po mężu. On z kolei przed żoną i współrodakami gra rolę bezwzględnego zarządcy. Kiedy wszyscy Żydzi, których czeka wywózka, mają się stawić na placu przed sklepem, Brtko zamierza ukryć Lautmannową. Kiedy kobieta chce wyjść do ludzi, Brtko siłą wpycha ją do piwnicy, ona uderza o coś głową i umiera. Brtko wiesza się w sklepie. Czarno-biały film jest niezwykle wzruszający. Zaczyna się w nastroju sielankowym, potem zmienia się w tragikomedię i dramat. W ostatniej scenie ubrani na biało główni bohaterowie idą pod rękę po tonącej w słońcu ulicy. Brtko zagrał Jozef Kroner, a Lautmannową Ida Kamińska, ówczesna dyrektor Teatru Żydowskiego w Warszawie. Nominowano ją do Oscara wraz z Elizabeth Taylor, której ostatecznie przyznano statuetkę. Sklep, który zagrał w filmie, znajduje się przy rynku Sabinova (Námesti Slobody nr 68) i sprzedaje galanterię. Widnieje na nim szyld "Obchod na korze", tablica pamiątkowa, a także zdjęcia z filmowego planu. Guziki z napisem "Oscarove Mesto" można kupić po 49 koron w miejskim muzeum, które mieści się w dawnym gimnazjum pijarskim. Tam zobaczymy też wystawę poświęconą twórcom filmu i kupimy (500 koron) jego nagranie na płycie DVD. Warto, bo nie jest szerzej znany w Polsce, po 1968 r. był zakazany w Czechosłowacji.