Chełm
Chełm położony jest ok. 230 km na południowy wschód od Warszawy. Dogodny dojazd szosą nr 17 przez Garwolin, Ryki, Lublin do Piasków, skąd na wschód szosą nr 82. Miasto jest malowniczo położone na zboczach kredowego wzgórza nad rzeczką Uherką, lewym dopływem Bugu.
Chełm to obszar dawnych polskich Grodów Czerwieńskich. Pierwsze osady pojawiły się tu już w X w. W I poł. XIII w. tereny te opanował książę halicko-włodzimierski Daniel Romanowicz. Założył tu warowny gródek i przeniósł do niego z Halicza stolicę swego księstwa. Miejscowość powróciła pod panowanie polskie w II połowie następnego wieku, za panowania Kazimierza Wielkiego. Prawa miejskie nadał jej w 1392 r. król Władysław Jagiełło.
Podziemia kredowe
Podziemia kredowe są szczególnym zabytkiem staropolskiego górnictwa. Wydobywanie kredy spod domostw podjęto już w średniowieczu. W XVII w. w obrębie starego miasta aż 80 domów miało wejścia do kredowego wnętrza. Wydobywano kredę do celów lokalnych - jako materiał budowlany, a także na handel - robiono z niej kredę do pisania oraz środek służący do polerowania, używany w odlewnictwie i kosmetyce. Podziemia dawały też mieszkańcom doskonałe schronienie w czasie wojen. Wyrobiska miały cztery-pięć poziomów, sięgając w głąb do 30 metrów. W XIX w. zakończył się okres wydobywania kredy. Coraz częściej zapadały się tereny wydobywcze.
Ostatnia poważna katastrofa miała miejsce w 1965 r., kiedy to zapadła się część ul. Lubelskiej, głównej ulicy miasta, a w wielu domach zarysowały się mury. Wtedy dopiero zaczęły się prace zabezpieczające. Przy okazji powstały warunki do przygotowania podziemnej trasy turystycznej.
Do podziemi wchodzimy z pawilonu znajdującego się przy ul. Lubelskiej 55a. Tu można nabyć różnego rodzaju pamiątki.
Zapalamy świeczki. Przez labirynt korytarzy poprowadzi nas wykwalifikowany przewodnik. Zapozna nas z unikatową budową geologiczną tego fragmentu kraju i sposobami wydobywania kredy i opowie nam kilka związanych z tym miejscem legend. Może pokaże się nam władca i opiekun podziemi - duch Bieluch? Po kątach kryją się nietoperze. Wędrówka trwa blisko godzinę. Pokonujemy liczne korytarze i groty położone na różnych poziomach.
Kościół parafialny Rozesłania Apostołów
Bądąc w Chełmie, warto ponadto zwiedzić położony przy ul. Lubelskiej, opodal wejścia do kredowych podziemi, kościół parafialny pw. Rozesłania Apostołów. Zbudowano go w latach 1753-63 wg projektu znamienitego architekta tamtej doby Pawła Fontany. To świątynia późnobarokowa o pięknej fasadzie, założeniu centralnym (nawa ma kształt zbliżony do elipsy). Wyposażenie jednolite w stylu rokoko, unikatowe w tej części Polski. Obrazy słynnego Szymona Czechowicza. Wspaniała polichromia.
Inne zabytki
Obok kościoła - kolegium popijarskie z XVII/XVIII w. - obecnie plebania - oraz Muzeum Okręgowe (m.in. ze wspaniałymi obiektami sztuki współczesnej z lat 60.-90. tego wieku), stanowiące konkurencję dla znanych zbiorów Muzeum Sztuki w Łodzi.
Liczącymi się obiektami zabytkowymi są także te leżące w rejonie Góry Zamkowej; tu zachowały się pozostałości d. zamku książęcego z XIII w. (doskonały punkt widokowy), a przede wszystkim d. cerkiew greckokatolicka, dziś bazylika pw. Narodzenia NMP wystawiona w latach 1735-56 w stylu barokowym, również projektu Pawła Fontany. Budowla to monumentalna, wnętrze porywające przepychem. Przy kościele barokowe budowle z XVIII w.: brama wjazdowa d. klasztoru bazylianów i pałac biskupów.
Warto też zwiedzić prawosławną cerkiew (przy pl. Kościuszki) wybudowaną w połowie XIX w. w stylu klasycystycznym z ciekawym wyposażeniem (cenne ikony).
