CESKY KRUMLOV (Czeski Krumlow)
W centrum zachował się średniowieczny układ urbanistyczny oraz ponad 300 gotyckich i renesansowych budowli. Wśród nich kościół św. Wita z XIV w., renesansowy ratusz i Brama Budziejowicka z zegarem słonecznym (jedyna z dziewięciu bram miejskich, która przetrwała). Nad miastem góruje XIII-wieczny zamek - dawna siedziba potężnego rodu szlacheckiego Rożmberków. W XVI w. Wilhelm z Rożmberka pod okiem włoskich artystów uczynił zeń monumentalną renesansową siedzibę (40 budynków, pięć dziedzińców, 7 ha ogrodów) - centrum zarządzania włościami rodowymi. Do zobaczenia m.in.: apteka, szpital, magazyn soli, biblioteka, teatr (z jedną z najlepiej zachowanych barokowych scen teatralnych na świecie), mennica, piwnice, zegary słoneczne, rokokowa fontanna, fosy, kamienne mosty i wieże (jedna z nich nosi nazwę Máselnice - produkowano w niej masło) oraz wspaniałe trzypoziomowe ogrody. Za panowania Wilhelma Krumlow stał się mekką alchemików (zatrudniał ich do produkcji eliksiru młodości). Miasto słynie z licznych festiwali muzycznych (muzyka fortepianowa, kameralna, organowa, dawna, jazzowa, rockowa). W 1992 r. wraz z zamkiem znalazło się na Liście Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO.
KROMERIŽ (Kromierzyż)
Główną atrakcją jest XIII-wieczna rezydencja arcybiskupów ołomunieckich z dwoma ogrodami, po podpaleniu przez wojska szwedzkie w połowie XVII w. odbudowana w stylu wczesnobarokowym (od 1998 r. na liście UNESCO). Zamek słynie ze wspaniałej kolekcji europejskiego malarstwa i grafiki z XV-XVIII w. (ustępuje tylko Galerii Narodowej w Pradze) - najcenniejsze płótno to "Apollo i Marsjasz" Tycjana z 1571 r. Zamkowa biblioteka, założona w 1649 r. liczy ok. 34 tys. tomów i ponad 300 rękopisów (najstarsze z XVI w.). W archiwum muzycznym przechowuje się m.in. kompozycje arcyksięcia Rudolfa II z poprawkami Ludwiga van Beethovena oraz rękopisy Heinricha Bibera, najsłynniejszego skrzypka XVII w. Biskupia mennica mieści wystawę monet i medali, m.in. papieskich, zakonów rycerskich i bractw kościelnych (cała kolekcja liczy ponad 10 tys. sztuk). W mieście warto zobaczyć m.in.: ratusz z przełomu XVI i XVII w., rynek i kamienicę U Zlatého Lva z 1675 r. (dawna apteka), ulicę Jánską z domami kanoników z lat 1693-1710 i XVII-wieczną rzemieślniczą uliczkę Ztracená.
KUTNÁ HORA
Między XIII a XVI w. drugie po Pradze najważniejsze miasto Królestwa Czeskiego. Działała tu kopalnia srebra i mennica państwowa, w której bito srebrny praski grosz. W dawnej siedzibie mennicy - Włoskim Dworze - mieści się muzeum numizmatyczne. W gotyckim pałacu Hradek urządzono muzeum srebra (możliwość zwiedzenia - w strojach z epoki! - autentycznego tunelu kopalni, http://www.cms-kh.cz ). Do najcenniejszych zabytków należy gotycka katedra św. Barbary wzniesiona ze składek górników (we wnętrzu m.in. freski o tematyce górniczej), gotyckie kościoły św. Jakuba i Wniebowzięcia NMP, barokowe klasztory Jezuitów i Urszulanek oraz patrycjuszowskie domy, m.in. Kamienny (XV w.) z pięknie zdobioną ścianą frontową czy Sankturinowski (XIII w.), jeden z najstarszych w mieście (dziś galeria, centrum informacji i muzeum alchemii). Podczas czerwcowego festynu historycznego (Královské Stribreni) Kutna Horá zamienia się w średniowieczny gród. W czerwcu i lipcu odbywa się konkurs gitary klasycznej, jeden z najważniejszych w Europie. W 1995 r. miasto zostało wpisane na listę UNESCO.
LITOMYŠL (Litomyśl)
Jedno z najstarszych czeskich miast, jego początki sięgają 981 r. W XVIII i XIX w. wielokrotnie niszczony przez pożary (stąd powiedzenie "Pali się jak w Litomyślu"). Rodzinne miasto Bedrzicha Smetany (1824-84) - kompozytora, pianisty, pedagoga i dyrygenta, twórcy stylu narodowego w muzyce czeskiej. Serce Litomyśla to charakterystyczny, długi i wąski rynek o XIII-wiecznym rodowodzie, przez który prowadził niegdyś główny trakt łączący Czechy z Morawami. Najpiękniejsza renesansowa kamienica Dum U Rytiru mieści się pod nr 110. Nad miastem góruje renesansowy zamek, w 1999 r. wpisany na listę UNESCO. Główny dziedziniec z trzech stron otaczają arkady, a fasadę zdobią liczne sgraffito, których motywy ponoć ani razu się nie powtarzają. W czerwcu i lipcu w mieście odbywa się międzynarodowy festiwal operowy Smetanova Litomyšl ( http://www.smetanovalitomysl.cz ). Podczas wrześniowych dni dziedzictwa europejskiego wstęp do większości zabytków i muzeów jest bezpłatny.
OLOMOUC (Ołomuniec)
Od średniowiecza ważny ośrodek kulturalny i administracyjny, siedziba biskupów i arcybiskupów morawskich. Warto zobaczyć m.in.: romański zamek królewskiej dynastii Przemyślidów, XII-wieczną katedrę św. Wacława, gotycki kościół św. Morzyca, liczne klasztory oraz renesansowe domy kupieckie. Najsłynniejszym zabytkiem jest 35-metrowa kolumna Świętej Trójcy, arcydzieło sztuki rzeźbiarskiej epoki baroku (od 2001 r. na liście UNESCO). W podstawie kolumny mieści się kaplica. Warto zaopatrzyć się w Olomouc Region Card, która umożliwia darmowe i zniżkowe wstępy do ponad stu obiektów w mieście i regionie (ważna 48 godzin lub 5 dni, do kupienia w punktach IT i niektórych hotelach).
TELC (Telcz)
Obecny wygląd miasto zawdzięcza jednemu z właścicieli, Zachariaszowi z Hradca (1549-89), miłośnikowi włoskiego renesansu. Sprowadził on do Telcza włoskich architektów, którzy przebudowali w stylu renesansowym jego gotycki zamek oraz mieszczańskie kamienice w rynku. Miasto szczęśliwie uniknęło późniejszych wojen, pożarów i przeróbek architektonicznych. Przetrwał charakterystyczny trójkątny rynek i domy z renesansowymi arkadami i szczytami (niektóre ozdobione sgraffito). Telczański zamek przy zachodniej pierzei rynku uchodzi za jedną z najpiękniejszych siedzib magnackich w Czechach. Zachowały się w nim m.in. drewniane kasetonowe sufity i arkadowa galeria łącząca północne i południowe skrzydło. Przy rynku na uwagę zasługuje też XVI-wieczna fontanna oraz kościoły: późnogotyckie św. Ducha i św. Jakuba oraz barokowy Imienia Jezusowego. Koło Telcza otwarto niedawno klub golfowy (18-dołkowe pole, sklep i wypożyczalnia sprzętu, szkoła golfa, hotel, http://www.golf-telc.cz ). Od 1992 r. miasto znajduje się na liście UNESCO.
TREBIC (Trzebicz)
Ufundowany przez Przemyślidów na początku XI w., zasłynął m.in. jako ważny ośrodek kultury żydowskiej. Dzielnica żydowska Zámosti, założona w 1410 r., należy do najlepiej zachowanych w Europie. Wzdłuż dwóch głównych ulic oraz w labiryncie wąskich przejść i placyków przetrwały 123 domy, rabinat, szkoła oraz dwie XVII-wieczne synagogi (w Nowej obejrzymy cenne malowidła ścienne z początku XVIII w. oraz wystawę poświęconą historii trzebickiego getta). W dzielnicy znajduje się również świetnie zachowany cmentarz żydowski z ponad trzema tysiącami nagrobków (najstarszy z 1641 r.) oraz romańsko-gotycka bazylika św. Prokopa z XIII w. W 2003 r. Zámosti wraz z cmentarzem i bazyliką wpisano na listę UNESCO. Do Trzebicza najlepiej przyjechać w drugi weekend września w czasie Dni Dziedzictwa Europejskiego - wstęp do zabytkowych obiektów jest wówczas bezpłatny.
Korzystałam z przewodnika "Czechy. Gospoda pełna humoru" (Wydawnictwo Bezdroża, Kraków 2003) oraz z wydawnictw Czeskiej Centrali Ruchu Turystycznego CzechTourism
