Ulica Váci, najsłynniejszy deptak stoicy Węgier, pęka w szwach. Turystów równie wielu co sprzedawców oferujących wszelakie hungarica (w ubiegłym roku przebojem była zdobiona w szachownicę szkatułka o podwójnym dnie). Im bliżej centrum, tym więcej knajpek, świeżo odrestaurowanych secesyjnych kamienic i... kantorów (różnice w kursie walut całkiem spore!). Wreszcie docieram do celu: udekorowanego świątecznie placu Vörösmartyego (przy nim znajduje się wejście do mojej ulubionej zabytkowej żółtej linii metra z 1896 r.). Gdy jestem w Budapeszcie, tu zaczynam spacery i tu staram się je kończyć. Nie tylko dlatego, że uwielbiam to miejsce, również z racji secesyjnej fontanny z czterema lwami patrzącymi w cztery strony świata.
Stuletni pomnik Mihálya Vörösmartyego, węgierskiego Mickiewicza (1800-55, podpis na pomniku - jak podpowiada przewodnik - mówi: "Swej ojczyzny niezłomnie, wierny Madziarze, strzeż"), jakiś inny niż zwykle. Biały marmur (ponoć z włoskiej Carrary) nie jest dość odporny na minusowe temperatury - "ubrano" go więc na zimę w plastikową przezroczystą powłokę. W cieplejszych porach roku okolice pomnika to ulubione miejsce spotkań młodzieży.
Od 26 listopada do 24 grudnia na placu Vörösmartyego jak zwykle rozkłada się bożonarodzeniowy jarmark. Choć plac właściwie nigdy nie jest pusty - właściciele knajpek w sezonie rozstawiają stoliki, krzesła i parasole, a artyści, niezależnie od pogody, pokazują obrazy, rzeźby i pamiątki oglądane przez zastępy turystów. Teraz jednak stoją tu dziesiątki kolorowych stoisk stylizowanych na kryte strzechą chatki. W nich ceramika i biżuteria, ręcznie malowana porcelana i naczynia z rżniętego szkła, skórzane maskotki i marcepanowe figurki, obrazy (martwa natura i widoki Budapesztu), mikołajki i świąteczne stroiki. Pachnie pieczona na ceglanym piecu wieprzowina, kiełbasa i kasztany, kuszą słodkie miodowniki, smażone ciasto lángos i oczywiście nadziewane różnościami naleśniki. Wszyscy popijają znakomite winne grzańce (ok. 250 forintów szklaneczka). Z ustawionej na placu sceny dobiega muzyka.
Fasadę secesyjnego budynku, którego parter zajmuje istniejąca od 1870 r. kawiarnia Gerbeaud słynąca z ciastek według receptur z XIX w., salonowego wystroju (długi rząd okrągłych stolików w stylu art nouveau , aksamitne kotary, ozdobny sufit) i drożyzny (ceny w tysiącach forintów), zasłonił w zeszłym roku olbrzymi kalendarz adwentowy. Teraz kalendarz zawisł po sąsiedzku. Przez 24 dni codziennie o godz. 17 przy muzyce i dzwonkach odkrywane są kolejne okienka, by odsłonić umieszczone pod spodem obrazy współczesnych artystów. O tej porze tłum widzów gęstnieje.
Na placu stoi też obsypany bombkami kilkupiętrowy świerk, a w tym roku pojawił się również dwumetrowy wieniec adwentowy - w każdą z czterech niedziel Adwentu uroczyście zostanie na nim zapalona kolejna świeczka. Od Wigilii do drugiego dnia świąt rozbrzmiewać będą węgierskie kolędy na żywo, zaś w ustawionej na specjalnej scenie szopce pojawią się prawdziwe zwierzęta.
Podczas kiermaszu występują na placu m.in. teatry kukiełkowe (czyż tytuł "Przygody papryczki Jancsi" nie brzmi zachęcająco?) oraz grupy folkowe (węgierskie, słowacka, rumuńska, mołdawska, grecka, irlandzka i cygańska).
Występy codziennie od 14 do 18, w weekendy 11-18. Program imprez:
http://www.budapestinfo.hu/en/calendar_of_events/budapest_christmas_fair/christmas_programmes
***
Zostawiam świąteczny kiermasz w Peszcie i jadę do Budy, by wstąpić na chwilę do "polskiego" kościoła na stoku Góry Gellérta. Wdrapuję się kilkadziesiąt metrów nad poziom Dunaju. Vis-a-vis luksusowego hotelu Gellérta znajduje się skalny taras z wejściem do groty św. Stefana. W 1926 r. urządzono tu kościółek przy klasztorze paulinów (również z XX w.).
Przy wejściu żelazna brama (dość okropna), za nią kapliczka w niedużej niszy, kilka obrazów i krucyfiks nad drzwiami. Gdy minąłem przedsionek świątyni i znalazłem się w środku skalnych korytarzy, akurat zaczynała się msza. Półmrok, wilgotne ściany, migocące świeczki, rzędy modlących się wiernych i towarzysząca nabożeństwu muzyka stworzyły niezwykłą atmosferę.
Przyodziani w biel księża paulini byli niegdyś spowiednikami węgierskich królów. Gdy w 1773 r. austriacki cesarz Józef II nakazał kasację zakonu, ostały się tylko dwa paulińskie klasztory - w Krakowie i Częstochowie. Związki skalnej kaplicy z tym ostatnim trwają do dziś - dziesięć lat temu zainstalowano tu polski ołtarz Matki Boskiej Jasnogórskiej.
***
Teraz pora na kąpiel w gorących wodach mineralnych. Spod Góry Gellérta najbliżej byłoby do trzech łaźni - Gellérta, Rác i Rudas - ale wybieram Széchenyi w Peszcie (ostatni przystanek żółtego metra, patrząc od placu Vörösmartyego). Choć mamy grudzień i temperatury minusowe, działają tu baseny na świeżym powietrzu.
Zapamiętam na długo gorące bulgotanie i buchające obłoki pary, przy temperaturze wody prawie 40 stopni (tkwię w niej po samą szyję, nawet jeśli akurat jestem na płyciźnie), gdy w powietrzu mamy co najmniej minus 5... Korzystam też z łaźni parowej pachnącej miętą i eukaliptusem. Co prawda oznacza to spacerek (na szczęście tylko kilkanaście metrów) po przenikliwym zimnie, ale później tym przyjemniej zanurzyć się raz jeszcze w gorącym basenie.
***
W okresie świątecznym często słucha się w Budapeszcie muzyki organowej. Na przykład podczas Festiwalu Świątecznych Świateł w słynącym z wyśmienitej akustyki gotyckim kościele pw. NMP, zwanym kościołem Macieja. Zbudowany w XIII w. na wzgórzu zamkowym Budy, ma za sobą liczne przebudowy (wielokrotnie zniszczony). Odrestaurowano go gruntownie na wzór XIII-w. z okazji obchodów tysiąclecia państwa węgierskiego.
W programie festiwalu znajdą się utwory Bacha, Händla, Vivaldiego, Dandrieu, Purcella, Mendelssohna-Bartholdyego i Dvoraka. Przy okazji można zwiedzić kościół i jego muzeum.
10 grudnia, Szentháromság tér, bilety 600 forintów, studenci i emeryci 300, rodzinny 1 tys., dzieci do lat 6 i posiadacze wielofunkcyjnej karty zniżkowej Budapest Kártya wchodzą gratis;
***
W przeddzień sylwestra wystąpi Stuosobowa Orkiestra Cygańska. Prócz utworów ludowych (nie tylko węgierskich) zagra także Liszta, Straussa, Offenbacha, Brahmsa, Rossiniego i Chaczaturiana. Słuchając muzyki podczas eleganckiej kolacji, skosztujemy madziarskich potraw i napijemy się miejscowych win
30 grudnia od 18 do północy, Budapeszteńskie Centrum Kongresowe, Jagelló u't 1-3, bilety 44-91 euro, tel. +36-1 302 42 90, e-mail: viparts@viparts.hu, http://www.viparts.hu
Z licznych atrakcji wieczoru sylwestrowego najsłynniejsza jest gala i bal "Europa" w neorenesansowej Operze z 1884 r., która, zdaniem wielu, jest najpiękniejszym budynkiem na Węgrzech (wspaniała arkadowa fasada, w środku bogato inkrustowana złotem sala na ponad tysiąc osób). Od godz. 20 gości czeka koktajl powitalny, występ zagranicznych gwiazd muzyki operowej i węgierskich śpiewaków, wystawny posiłek z renomowanej restauracji Gundel podany na... operową scenę (w menu m.in. jesiotr z krewetkami, pieczeń z kaczki z kaczą wątróbką i selerem naciowym, galantyna z sałatką chrzanową), a na finał - walc aż do brzasku.
Węgierska Opera Państwowa, Andrássy u't 22, bilety 288-408 euro, tel. +36-1 302 42 90, http://www.viparts.hu
***
Gdy zbliża się północ, tłum Węgrów i przyjezdnych zmierza w kierunku znanego z pocztówek, najstarszego w mieście (1849 r.) Mostu Łańcuchowego z czterema słynnymi "niemymi" lwami (mówi się, że artysta zapomniał o wyrzeźbieniu języków!) na obydwu brzegach rzeki. Na moście (i nie tylko) wszyscy czekają na pokaz sztucznych ogni, które będą odbijać się w wodach Dunaju, a fale poniosą grzmoty kilka kilometrów dalej.
A pierwszy dzień stycznia możemy spędzić na noworocznym koncercie galowym w Teatrze Śródmiejskim (Belvárosi Sz~nház), by posłuchać Liszta, Bizeta, Straussa i Chaczaturiana. Zagra orkiestra symfoniczna im. Ern Dohány'ego.
1 stycznia, godz. 20, bilety 10-12 tys. forintów, tel. +36-1 317 27 54 lub 317 13 77, e-mail: hunkonc@enternet.hu , http://www.belvarosiszinhaz.hu/programs.php#2006gala
Nie ma to jak Nowy Rok (U'j Év) w Budapeszcie.
PS Portret Budapesztu zamieściliśmy w "Turystyce" z 6-7 listopada 2004
W sieci
http://www.wegry.info.pl - Narodowe Przedstawicielstwo Turystyki Węgierskiej
http://www.budapestinfo.hu - Biuro Turystyki w Budapeszcie
http://www.hungariakoncert.hu - muzyczne propozycje
http://www.budapeszt.com.pl ; http://www.budapesthotels.com ; http://www.budapesthotelstart.com - rezerwacja hoteli
http://www.hostels.hu - schroniska młodzieżowe i tanie hotele
http://www.budapesthotels.com/touristguide/BudapestCard.asp - zniżkowa Budapest Kártya
