Lista Światowego Dziedzictwa Kultury (istnieje od 1972 r.) obejmuje 788 obiektów ze 134 państw ( http://whc.unesco.org ) i co roku jest aktualizowana.
Najbogatsze w skarby są Włochy (39), a na drugim miejscu Hiszpania (38).
W Polsce jako pierwszy został na nią wpisany w 1978 r. Kraków, a jako ostatni Park Mużakowski w Łęknicy w 2004 r. W sumie, nasz wkład w kulturę świata to 12 obiektów: 11 w kategorii dziedzictwo kultury i 1 w kategorii dziedzictwo natury. Warto je obejrzeć w czasie urlopowych wędrówek.
1. Historyczne Centrum Krakowa ze Starym Miastem, Wawelem, Kazimierzem, Stradomiem (1978 r.)
Obejmuje ok. 3 tys. zabytków architektury i wiele muzeów. Stare Miasto zachowało średniowieczny układ urbanistyczny. Mury obronne wznosiły się kiedyś na linii Plant, ich pozostałością jest Barbakan, Brama Floriańska i trzy baszty. Kraków chlubi się największym średniowiecznym rynkiem Europy wytyczonym w 1257 r., z jego czterech boków wychodzą po trzy ulice. Otaczają go zabytkowe kamienice i pałace. Pośrodku stoi XIV-wieczna wieża ratuszowa i renesansowy gmach Sukiennic, naprzeciw gotycki Kościół Mariacki z ołtarzem Wita Stwosza. Jest tu najstarszy w Polsce uniwersytet (UJ) założony w 1364 r. przez Kazimierza Wielkiego na wzór akademii w Bolonii i Padwie, odnowiony w 1400 r. przez królową Jadwigę i Władysława Jagiełłę. Nad miastem góruje Wzgórze Wawelskie z renesansowym zamkiem polskich królów i katedrą z cenną renesansową kaplicą. Stradom, do którego schodzi się z Wawelskiego Wzgórza, był od XIV w. osadą rzemieślniczą, Kazimierz zaś - ośrodkiem żydowskiej religii, nauki i kultury z XVI-wiecznym cmentarzem i synagogą.
2. Kopalnia Soli w Wieliczce (1978 r.)
Jedyny obiekt górniczy na świecie czynny od czasów średniowiecza do dziś. Wyrobiska kopalni (chodniki, pochylnie, komory eksploatacyjne, jeziora, szyby, szybiki) o długości ok. 300 km leżą na dziewięciu poziomach sięgających 327 m. Dokumenty dotyczące produkcji soli pochodzą z 1044 r. (nadanie solne Bolesława Chrobrego dla klasztoru tynieckiego). Wówczas kopalnia nosiła nazwę Magnum Sal - Wielka Sól. W XVI w. żupa wielicka była jednym z największych przedsiębiorstw Europy. Królewska gospodarka w żupach trwała do pierwszego rozbioru Polski. Dziś wydobywa się w Wieliczce ok. 160 tys. ton soli rocznie. Od 1961 r. w nieczynnej części kopalni na głębokości 135 m działa Muzeum Żup Krakowskich, a na głębokości 211 m na piątym poziomie - sanatorium alergologiczne.
http://www.muzeum.wieliczka.pl
3. Puszcza Białowieska (1978 i 1992 r.)
Najstarszy rezerwat przyrody w Polsce (od 1932 r.) i jeden z pierwszych w Europie. Lasy dębowo-grabowe, bory mieszane, sosnowe, świerkowe i bagienne. Wiele rzadkich roślin, (np. pełnik europejski, kosaciec syberyjski, arnika górska, turówka wonna), bogata fauna (11 tys. gatunków, w tym 62 ssaków i ponad 200 ptaków). Żyją tu rzadkie gatunki takie jak: żubr (ok. 250 sztuk), konik leśny, łoś, bóbr europejski, ryś, wilk, bocian czarny, orzeł bielik, orlik krzykliwy. Rezerwat obejmuje 10 tys. 502 ha, a rezerwat ścisły 4 tys. 747 ha.
http://www.unep-wcmc.org/sites/wh/bialowie.html
4. Auschwitz-Birkenau (1979 r.)
Największy obóz koncentracyjny (1940-1945) i obóz zagłady hitlerowskiej III Rzeszy założony na rozkaz Himmlera z dnia 27 kwietnia 1940 r. Osadzono tu co najmniej 1,1 mln. Żydów ze wszystkich krajów okupowanej Europy, ponad 140 tys. Polaków, ok. 20 tys. Cyganów, ponad 10 tys. sowieckich jeńców oraz kilkanaście tysięcy więźniów innych narodowości. Większość zginęła w komorach gazowych natychmiast po przywiezieniu. Obóz był miejscem masowych tortur i egzekucji (zazwyczaj przy użyciu gazu cyklon B) i doświadczeń pseudomedycznych. Liczbę ofiar w latach 1940-1945 szacuje się na 1,1 do 1,5 mln.
http://www.auschwitz-muzeum.oswiecim.pl
5. Historyczne Centrum Warszawy - Stare i Nowe Miasto (1980 r.)
Plan Starego Miasta z prostokątnym rynkiem, otoczonego murem obronnym, został wytyczony w XIII w. Gotyckie i renesansowe kamienice w XVII w. poddano barokowej przebudowie, a w pierwszej połowie XX w. odnowione fasady ozdobiono polichromią. W czasie II wojny światowej 85 proc. historycznego centrum Warszawy zburzyli Niemcy. Stare Miasto zostało prawie doszczętnie zniszczone w czasie Powstania Warszawskiego (pozostał Barbakan i fragmenty murów) wraz z Zamkiem Królewskim, spalonym w 1939 r. Powojenna odbudowa Starówki trwała do 1953 r. Kamienicom przywrócono wygląd z XVII w. Zamek Królewski odbudowano w latach 1971-1984.
http://www.zamek-krolewski.art.pl
6. Stare Miasto w Zamościu (1992 r.)
Miasto - nazywane Perłą Renesansu, Padwą Północy, Miastem Arkad - założył w 1580 r. kanclerz wielki koronny Jan Zamoyski, a zaprojektował wybitny architekt włoski Bernardo Morando z Padwy według założeń idealnego późnorenesansowego miasta-twierdzy otoczonego fortyfikacjami. Mieszkało tu wielu cudzoziemców, stąd w jego architekturze obok wzorów włoskich i lokalnych występują elementy stylu niderlandzkiego i armeńskiego. Miasto zdobią zabytkowe kamienice wokół Rynku. Katedra pod wezwaniem Zmartwychwstania Pańskiego i św. Tomasza z Akwinu z lat 1587-1598 symbolizuje Civitas Dei (Miasto Boga). Ratusz wzniesiony w latach 1591-1622, po przebudowie w XVII w. jest efektowną manierystyczno-barokową budowlą z monumentalnymi wachlarzowymi schodami. Arsenał, zbudowany wg projektu Bernarda Morando w latach 1582-1583, należy do najstarszych świeckich budowli Zamościa (w latach 1820-1825 przebudowany w stylu klasycystycznym).
7. Zamek Krzyżacki w Malborku (1997 r.)
Największa gotycka twierdza średniowiecznej Europy, której budowę Krzyżacy rozpoczęli w 1274 r. Malbork (Marienburg) w latach 1309-1457 był siedzibą mistrzów Zakonu Krzyżackiego i stolicą Państwa Krzyżackiego, a do 1772 r. siedzibą wojewodów malborskich. Od tamtej pory zespół zamkowy wielokrotnie przebudowywano i modyfikowano. Potężny kompleks obejmuje Zamek Wysoki z kaplicą NMP, Zamek Średni z Wielkim Refektarzem, Zamek Niski i arsenał, otoczone obronnymi murami z basztami i Bramą Mostową. W 1961 r. powstało tu Muzeum Zamkowe.
http://www.zamek.malbork.com.pl
8. Stare miasto w Toruniu (1997 r.)
Starówka słynie z doskonale zachowanej średniowiecznej i późniejszej architektury. W centrum Rynku wznosi się monumentalny ratusz z czerwonej cegły z końca XIV w. na planie kwadratu. Czasy średniowiecza pamiętają także ruiny Zamku Krzyżackiego. Ozdobą starówki są kościoły: katedra Wniebowzięcia Najświętszej Marii, jedna z najpiękniejszych świątyń gotyckich w Polsce, katedra św. Jana Chrzciciela i św. Jana Ewangelisty, XVII-wieczny kościół św. Piotra i Pawła. Charakterystycznym znakiem Torunia jest Krzywa Wieża z przełomu XIII i XIV w. (odchylenie od pionu wynosi ok. 140 cm).
9. Kalwaria Zebrzydowska (1999 r.)
Drugi po Częstochowie ośrodek ruchu pielgrzymkowego w Polsce.
Na początku XVII w. budowę klasztoru i zespołu Kaplic Dróg Męki Pańskiej (na wzór Drogi Krzyżowej Pana Jezusa w Jerozolimie) ufundował Mikołaj Zebrzydowski, marszałek wielki koronny, wojewoda krakowski, starosta lanckoroński. Projektantem dróżek i całego założenia był matematyk i profesor Akademii Krakowskiej Jan Brożek (1585-1652), zaś kaplice projektował złotnik niderlandzki Paweł Baudarth. Całość to 42 kaplice, kościoły, klasztor o.o. Bernardynów i barokowa bazylika z cudownym wizerunkiem Matki Boskiej Kalwaryjskiej.
10. Kościoły Pokoju w Jaworze i Świdnicy (2001 r.)
Barokowe świątynie luterańskie na Dolnym Śląsku: kościół Trójcy Świętej (tzw. "kościół bez gwoździa") w Świdnicy i kościół św. Ducha w Jaworze powstały w latach 50. XVII w. według projektu Albrechta Säbischa po zawarciu pokoju westfalskiego 1648 r., kończącego wojnę trzydziestoletnią.
O Kościołach Pokoju piszemy obok (wybierz link)
http://www.przewodnik.interia.pl
11. Kościoły drewniane południowej Małopolski (2003 r.)
Sześć gotyckich kościołów o budowie zrębowej w miejscowościach:
Binarowa - jednonawowy kościół św. Michała Archanioła (ok. 1500 r.). We wnętrzu polichromia barokowa i rzeźby gotyckie, m.in. Matka Boska z Dzieciątkiem (ok. 1430 r.) w ołtarzu głównym;
Blizne - kościół Wszystkich Świętych z XV w., wewnątrz bogata dekoracja malarska ze scenami biblijnymi i ornamentami roślinnymi z XVI-XVIII w.;
Dębno - kościół św. Michała Archanioła z XV w., wewnątrz polichromia o bogatej kolorystyce oraz najstarsze polskie malowidło z postaciami św. Agnieszki i Katarzyny z XIII w. Według legendy kościół zbudowali zbójnicy, którym na dębie objawił się jego patron;
Haczów - kościół Wniebowzięcia NMP i św. Michała Archanioła z XV w. z unikatową dekoracją malarską na stropach i ścianach przedstawiającą Mękę Pańską i figury świętych;
Lipnica Murowana - jednonawowy kościół cmentarny św. Leonarda z XV w., wewnątrz malowidła z XVI-XVIII w., m.in "Sąd Ostateczny" i "Ostatnia Wieczerza";
Sękowa - późnogotycki kościół św. św. Apostołów Filipa i Jakuba z początku XVI w., zachowane gotyckie portale i chrzcielnica, polichromia neogotycka. Kościół malowany m.in. przez Stanisława Wyspiańskiego, Józefa Mehoffera, Włodzimierza Tetmajera.
12. Park Mużakowski (2004 r.)
Park krajobrazowy nad Nysą Łużycką po obu stronach granicy polsko-niemieckiej między Łęknicą i Bad Muskau (po stronie polskiej 528 ha, po niemieckiej 206 ha) . Jeden z najwspanialszych przykładów sztuki ogrodowej pierwszej połowy XIX w. Założonył go książę Hermann von Pückler-Muskau, znany niemieckiego architekt ogrodowy i właściciel dóbr mużakowskich. Kompozycja parku łączy naturalne walory krajobrazowe doliny Nysy Łużyckiej z malowniczą architekturą budowli parkowych (m.in. Most Książęcy, Most Królewski, Wiadukt, Belweder). Artystyczno-filozoficzne założenia parku jego twórca opisał w traktacie "Szkice o ogrodnictwie krajobrazowym".
