Na początek legenda. Kasztelan lwowski Andrzej Maksymilian Fredro zobaczył na polowaniu jelenia, w którego porożu ukazał się jaśniejący krzyż. Uznał to za znak z nieba i postanowił wybudować w tym miejscu klasztor wraz z kalwarią. Miejsce było doskonałe - wzgórze z płynącą u jego stóp rzeką Wiar. Można było dopatrzyć się podobieństwa do świętych miejsc w Jerozolimie: wzgórze symbolizowało Golgotę, rzeka - biblijny Cedron w Dolinie Jozafata, a wzniesienie po drugiej stronie doliny - Górę Oliwną.
***
Kalwaria Pacławska na Pogórzu Przemyskim. Oryginalne, drewniane zabudowania z 1668 r. spłonęły w kolejnych pożarach. Dziś murowany klasztor i kościół z XVIII w. oraz XIX-wieczne kapliczki są celem pielgrzymek wiernych i turystów. Główną budowlą na szczycie 465-metrowego wzgórza jest franciszkański klasztor z kościołem Znalezienia Krzyża Świętego. Typowa dla baroku dwuwieżowa fasada doczekała się w XIX w. ciekawych modyfikacji. Na dole dobudowano wysunięte przed lico ściany łukowate podcienia, nad którymi urządzono galeryjkę ozdobioną figurami czterech ewangelistów. Wewnątrz najcenniejszym zabytkiem jest XVII-wieczny obraz Matki Boskiej (wcześniej zwanej Kamieniecką, obecnie Pacławską) w srebrnej sukience. Podanie głosi, że Turcy zdobywszy Kamieniec Podolski, zbezcześcili i wyrzucili z kościoła obraz już wtedy uznawany za cudowny. Pewnemu pobożnemu starcowi przyśniła się Matka Boska, która poleciła mu go odnaleźć i dostarczyć do Kalwarii. Od 1679 r. jest tu na stałe i odwdzięcza się licznymi łaskami, o których świadczą wota dziękczynne i obrazy.
Warto też obejrzeć barokowe ołtarze boczne i XIX-wieczne polichromie. Do kościoła przylegają budynki klasztorne, a tuż obok mieści się Dom Pielgrzyma.
***
Przy pierwszych, XVII-wiecznych kaplicach mieszkali niegdyś pobożni pustelnicy, później niezbyt mile widziani przez zarządzających całością franciszkanów. Z obecnych 41 kaplic sześć jest drewnianych, pozostałe murowane. Wszystkie w stylu neoklasycystycznym, z elementami baroku, doskonale komponują się z sielskim krajobrazem łagodnych wzgórz. By zobaczyć każdą z nich, trzeba przejść dziesięć kilometrów, często klucząc.
Najlepiej wybrać jedną z pielgrzymkowych ścieżek: Dróżki Męki Pańskiej (znaki czerwone), Dróżki Matki Bożej Bolesnej (niebieskie), Drogę Krzyżową (czarne), Dróżki Pogrzebu i Wniebowzięcia NMP (zielone) i dróżkę do odosobnionej kapliczki św. Marii Magdaleny stojącej na miejscu wczesnośredniowiecznego grodziska (żółte). Część ścieżek pokrywa się na niektórych odcinkach, warto więc kupić choćby schematyczną mapkę, aby dotrzeć tam, gdzie chcemy.
Pielgrzymowanie rozpocznijmy od stojącej przy kościele kaplicy św. Rafała, patrona podróżnych, aby dostać od niego błogosławieństwo na dalszą drogę. Oprócz typowych stacji drogi krzyżowej jest też m.in. wieczernik, domy Annasza i Kajfasza, okazały pałac Piłata, Grób Matki Bożej oraz zadaszone Święte Schody - Gradusy, które, zgodnie z tradycją trzeba przejść na kolanach.
Cała trasa pochłonie od dwóch do czterech godzin i sporo wysiłku, bo różnica poziomów między szczytem wzgórza a doliną rzeki Wiar, którą przecinają dróżki, wynosi 200 metrów. W nagrodę czekają cieniste lasy i rozległe polany oraz wspaniałe widoki szczytów i pagórków sięgających na ukraińską stronę.
