Architektura renesansu w Polsce
Architektura renesansu w Polsce zwłaszcza w pierwszym okresie pozostawała pod wpływem włoskich twórców. Zwłaszcza za sprawą małżeństwa Zygmunta Starego z Boną Sforzą w naszym kraju pojawiali się uznani architekci z Włoch, jak choćby Bartolomeo Berecci z Florencji. Co ciekawe, początkowo tradycje średniowiecza i nowe renesansowe idee współistniały ze sobą i przenikały się wzajemnie. Gdy pod koniec XV wieku spłonęła część zamku na Wawelu, jego odbudowę prowadzono już w zgodzie z nowymi trendami. I tak w niszy nagrobnej Jana Olbrachta w katedrze wawelskiej zastosowano łuk triumfalny zamiast typowego dla gotyku baldachimu. Na wczesnoflorenckich budowlach wzorowali się również twórcy wewnętrznego dziedzińca Zamku Królewskiego na Wawelu.
Wawel Fot. Jakub Ociepa / Agencja Wyborcza.pl
Nie tylko w Krakowie jednak dokonywano przebudowy istniejących już budowli zgodnie z nowymi trendami architektonicznymi. Gotycki XIV-wieczny Zamek Królewski w Niepołomicach przebudowany został w stylu renesansowym po pożarze w 1550 roku. Również w połowie XVI wieku przebudowano na styl renesansowy XIII-wieczny Zamek Piastów Śląskich w Brzegu, wyraźnie wzorując się na Zamku Królewskim na Wawelu. Przebudowy w XVI w. w stylu renesansowym doczekał się również wzniesiony w 1349 roku ratusz w Sandomierzu, czy wybudowany pod koniec XIII w. ratusz w Poznaniu.
Zabytek renesansu w Polsce
Za wyjątkowy zabytek renesansu w Polsce uchodzi Zamość. Nazywany jest on ''perłą renesansu'' z uwagi na unikatowy zespół architektoniczno-urbanistyczny Starego Miasta (które notabene w 1992 roku wpisane zostało na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO).
Zamość Nadiia_foto / Shutterstock
Układ urbanistyczny Starego Miasta zachowany został od czasu jego powstania, a jego cechą charakterystyczną jest regularny Rynek Wielki z ratuszem i tzw. kamienicami ormiańskimi. Zamość zaprojektowany został jako renesansowe miasto idealne i choć zarówno ratusz, jak i kamienice, przeszły liczne przebudowy, to układ pozostał bez zmian.
Architektura renesansowa w Polsce
Architektura renesansowa w Polsce to w dużej mierze budowle świeckie, w szczególności rezydencje. Za perłę architektury renesansowej uznawany jest późnorenesansowy zamek w Baranowie Sandomierskim. Zbudowany w latach 1591-1606 według projektu Santi Gucciego nazywany bywa Małym Wawelem z uwagi na liczne podobieństwa do krakowskiej siedziby królewskiej. Oparty na planie prostokąta, w narożach posiada okrągłe baszty.
Zamek w Baranowie Sandomierskim Fot. Krzysztof Koch / Agencja Wyborcza.pl
Zamkowy dziedziniec znajduje się na podwyższeniu i otoczony jest z trzech stron arkadowymi krużgankami, zaś od południa całość zamyka ściana parawanowa. Zamek otacza obszar parkowy o powierzchni 14 hektarów, w którym znajdują się ogrody w stylu francuskim, włoskim i angielskim.
Zabytki renesansowe w Polsce
Zabytki renesansowe w Polsce miały też przeznaczenie sakralne, ale zwłaszcza w pierwszym okresie były to głównie kaplice dobudowywane do istniejących już kościołów gotyckich. Sztandarowym przykładem jest Kaplica Zygmuntowska, powstała w latach 1519-1533 przy katedrze wawelskiej.
Kaplica Zygmuntowska Autorstwa Zygmunt Put - Praca własna, CC BY-SA 4.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=114104228
Mówi się, że jest pierwszą w pełni renesansową sakralną budowlą w Polsce. Zbudowana została na planie kwadratu, a wnętrze przykryto kopułą wspartą na ośmiobocznym bębnie z latarnią. W latach 1531-1534 wybudowano też renesansową katedrę w Płocku. Wzniesiona została na miejscu poprzedniej świątyni (próby odbudowy katedry romańskiej nie powiodły się), od fundamentów, z użyciem materiałów z katedry romańskiej. W ten sposób powstała trójnawowa bazylika, pierwsza renesansowa katedra na północ od Alp, która kolejnej przebudowy doczekała się pod koniec XVIII w.
Budowle renesansowe w Polsce
Budowle renesansowe w Polsce to również kamienice. Jednymi z bardziej interesujących są renesansowe kamienice z 1615 roku, wzniesione na rynku w Kazimierzu Dolnym, znane jako Kamienice Przybyłów.
Kamienice Przybyłów CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=93100
Właścicielami bliźniaczych budynków byli bracia Krzysztof i Mikołaj Przybyłowie, którzy trudnili się handlem zbożem. Obie kamienice mają jednakowy układ fasad, z charakterystycznymi trójarkadowymi podcieniami, dachy budynków natomiast zdobią wysokie attyki. Elewacje zdobione są bogatą płaskorzeźbą, na jednej widoczna jest postać świętego Krzysztofa z Dzieciątkiem Jezus na ramieniu, na drugiej natomiast - święty Mikołaj w stroju biskupim i z pastorałem w dłoni.
Sztuka renesansowa w Polsce
Sztuka renesansowa w Polsce to jednak nie tylko architektura, ale także rzeźba, malarstwo i muzyka. Jeśli chodzi o rzeźbę, to szczególną popularnością w renesansie cieszyła się rzeźba nagrobkowa. Sztandarowym przykładem może tu być nagrobek Zygmunta Starego autorstwa Bartłomieja Berrecciego. Jest to kompozycja piętrowa, gdzie w niszach umieszczono postaci świętych, zaś śpiący król spoczął na sarkofagu. Malarstwo straciło swój sakralny charakter, szczególnie dynamicznie rozwijało się malarstwo portretowe. Duże zasługi w tej dziedzinie miał Marcin Kober, autor portretów Anny Jagiellonki, Zygmunta III, Anny Austriaczki czy portretu trumiennego Stefana Batorego. Muzykę renesansową tworzyli tacy kompozytorzy, jak Wacław z Szamotuł czy Marcin Leopolita. Ich działalność wspierał Zygmunt August, wielki miłośnik sztuki. Od 1543 roku natomiast na Wawelu działała kapela rorantystów, wzorowana na Kapeli Sykstyńskiej, a ufundowana przez Zygmunta Starego.
Zobacz też: Zamek w Dobczycach. Nie tylko warownia, ale też skansen i pozostałości starego miasta
