Lasy łęgowe w Polsce: cudze chwalicie, swego nie znacie. Poznaj europejski odpowiednik tropikalnych lasów deszczowych

Lasy łęgowe w Polsce to idealne miejsca lęgowe dla wielu gatunków zwierząt. Ochrona tych zbiorowisk leśnych ma niebagatelne znaczenie dla ekosystemu. Rozwój rolnictwa, rozbudowa aglomeracji oraz działania przeciwpowodziowe mogą być poważnym zagrożeniem dla lasów łęgowych. Sprawdzamy, czym są lasy łęgowe i gdzie można je spotkać.

Lasy łęgowe: co to jest?

W Europie za odpowiednik tropikalnych lasów deszczowych uznawane są lasy łęgowe. Co to jest takiego? Las łęgowy to taki rodzaj zbiorowiska leśnego, który z reguły ściśle związany jest z wodami płynącymi. Lasy łęgowe porastają bowiem tereny nad rzekami i potokami. Rosną w zasięgu wód powodziowych, dzięki czemu podczas zalewu na ich teren nanoszony i osadzany jest żyzny muł. Porastają z reguły żyzne i bardzo żyzne gleby, najbardziej typową glebą dla lasów łęgowych jest holoceńska mada rzeczna. Występują też na glebach pobagiennych i aluwialnych, rzadziej porastają mady brunatne czy czarnoziemy. Gleby te są bogate w substancje organiczne, mają wysoki poziom wód gruntowych, a zalewane są najczęściej w okresie zimowych roztopów. W drzewostanie lasów łęgowych spotkać można olchę, wierzbę, topolę, jesion, wiąz czy dąb. Gatunki charakterystyczne dla zespołów łęgowych to: pokrzywa zwyczajna, bluszczyk kurdybanek, podagrycznik pospolity, wiązówka błotna i kostrzewa olbrzymia. Lasy te cechuje wybujała roślinność i korzystny mikroklimat, dzięki czemu są idealnym miejscem dla bytowania wielu gatunków roślin i zwierząt. Europejskie lasy łęgowe uznawane są za odpowiednik tropikalnych lasów deszczowych z uwagi na panujący w nich podobny mikroklimat (zbliżony do suboceanicznego). Drzewostany przepuszczają ilość światła wystarczającą do rozwoju w niższych partiach lasu dzikich drzew owocowych, krzewów czy grzybów. W gęstych zaroślach kryjówkę znajdują liczne gatunki ptaków i ssaków. Niestety, istnieniu lasów łęgowych zagrażają prace związane z regulacją koryt rzecznych, a także melioracje wodne i pozyskiwanie terenów rolnych.

Las łęgowy. Zdjęcie ilustracyjne Autorstwa Willow - Praca własna, CC BY 2.5, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=2481212

Las łęgowy: mikroklimat jako cecha charakterystyczna

Jak już wspomniano, las łęgowy cechuje jego niepowtarzalny mikroklimat. Przyczynia się do niego wiele czynników. Najwyższe drzewa, rosnące w lesie łęgowym, osiągają zwykle około 30 metrów wysokości. Dzięki temu, ale i dzięki bezpośredniej bliskości zbiorników wodnych, bardziej rozrastają się niższe warstwy roślinności. Podszyt chroni bogatą w składniki odżywcze glebę przed wysychaniem czy utratą wilgotności. Warunki panujące w tego typu siedliskach, a szczególnie duże zacienienie w najniższych partiach lasu, są idealne dla takich roślin, jak czarny bez czy dzika porzeczka. Z uwagi na obecność w lasach łęgowych jesionów i wiązów, często pojawiają się w nich grzyby smardzowate, które dominują w runie leśnym. W strefie runa i podszytu w okresie wegetacyjnym panuje dość wysoka temperatura i wilgotność powietrza, a do tego cień lub półcień. Podłoże jest żyzne i wilgotne, a najsuchszym okresem jest lato. Dzięki temu lasy łęgowe charakteryzuje wysoka bioróżnorodność, zarówno pod względem roślinności, jak i zamieszkującej je fauny.

Łęg nad potokiem Swelina. Zdjęcie ilustracyjne CC BY 2.5, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=1579157

Wyróżnia się dwa rodzaje łęgów: łęgi niżowe oraz łęgi podgórsko-górskie. Pierwsze są charakterystyczne dla nizin i niższych położeń górskich. Mają one rozbudowany skład gatunkowy drzewostanu, z dominacją jesionu wyniosłego i wiązu pospolitego, w towarzystwie wiązu górskiego, dębu szypułkowego, lipy drobnolistnej, grabu, klonu zwyczajnego, klonu polnego i jabłoni. W niektórych miejscach dąb szypułkowy może być gatunkiem dominującym. Łęgi podgórsko-górskie z kolei porastają wyżyny i niższe położenia górskie w okolicach kompleksów źródliskowych. Dominuje w nich jesion wyniosły z domieszką olszy czarnej i szarej, pojawia się też jawor, buk zwyczajny i wiąz górski.

Lasy łęgowe: występowanie

Gdzie można znaleźć lasy łęgowe? Występowanie tego rodzaju zbiorowisk leśnych jest charakterystyczne dla całej Europy. Lasy łęgowe porastają najczęściej niziny i wyżyny, czasem też niższe położenia górskie (do ok. 400 metrów n.p.m.), lokując się w dolinach w sąsiedztwie większych rzek. Przeważnie są to tereny płaskie lub o niewielkim nachyleniu. Lasy łęgowe spotkać można w strefie zalewów rzecznych, a także przy spływie po stokach nadmiaru wód opadowych czy roztopowych.

Gdzie są lasy łęgowe w Polsce?

Gdzie są lasy łęgowe w Polsce? Podobnie jak w całej Europie, również w naszym kraju występują przede wszystkim na nizinie, porastając doliny dużych rzek i ich dopływów. Jedne z największych obszarów porośniętych przez lasy łęgowe w Polsce to tereny leżące wzdłuż Odry w województwie dolnośląskim (Łęgi Odrzańskie i Grądy w Dolinie Odry). Obok obszarów dolnej Odry siedliska łęgowe można odnaleźć na terenie Pojezierza Wielkopolskiego, w dolinie Wisły czy w Kotlinie Toruńskiej. Łęgi występują także na Żuławach.

Zobacz też: Lasy namorzynowe: w Polsce nie do końca znane, na świecie nie zawsze doceniane