Zamki krzyżackie w Polsce: co je charakteryzowało?
Zamki krzyżackie w Polsce powstawały od końca XIII aż do początków XV wieku. Były budowane głównie z cegieł, z fundamentami z kamieni budowlanych. Stosowano w nich też dużo drewna – zarówno w charakterze podpór w murach obronnych, jak i do wyposażenia wnętrz. Choć nie były oparte na konkretnym, powielanym schemacie, to zwykle budowane były na planie kwadratu lub prostokąta, często z wewnętrznym dziedzińcem. Pełniły zarówno funkcję warowną, jak i sakralną, z uwagi na fakt, że Krzyżacy byli zarówno rycerzami, jak i zakonnikami. Składały się zwykle ze strefy przedzamcza oraz strefy reprezentacyjno-mieszkalnej. Zamki należące do komturów miały najczęściej cztery skrzydła, zaś siedziby urzędników niższej rangi miały formę okrojoną. Ponieważ jednak w państwie krzyżackim zamki budowali nie tylko Krzyżacy, to w tym samym czasie powstawały również zamki biskupie i kapitulne. W większości były one wzorowane na zamkach krzyżackich, często przechodziły również w ręce Krzyżaków. Dlatego zamki kapitulne czy biskupie często zaliczane są do zamków krzyżackich.
)
Szlak zamków krzyżackich: wycieczka w okolice Wisły
Budowane od końca XIII do początku XV wieku na Pomorzu, Warmii, Mazurach i terenach obecnego województwa kujawsko-pomorskiego zamki tworzą szlak zamków krzyżackich. Wycieczka po wszystkich obiektach pochodzących z tego okresu zajęłaby wiele czasu, dlatego dobrze jest wybrać trasę, która dostarczy atrakcji i nie będzie zbyt męcząca. Być może warto rozważyć wycieczkę po kujawsko-pomorskim, zaczynając ją w Toruniu. To tu powstał jeden z pierwszych murowanych krzyżackich zamków na ziemiach polskich. Choć obecnie w rejonie Starego Miasta znajdują się wyłącznie ruiny potężnej warowni, to, częściowo wyremontowane i zrekonstruowane w II połowie minionego stulecia, zasługują na odwiedziny. Stąd warto udać się do Zamku Bierzgłowskiego, kilkanaście kilometrów od Torunia. Do dziś zachowały się fragmenty murów, wieża bramna, gotycki portal i budynek na przedzamczu, którymi opiekuje się diecezja toruńska. Kolejnym punktem wycieczki może być Nowy Jasiniec. Tutejszy kamienno-ceglany zamek obronny był wielokrotnie niszczony i odbudowywany. Obecnie zachowały się jedynie jego ruiny, które stanowią własność prywatną. Udając się do Świecia mamy szansę zobaczyć budowlę uznawaną za jedyny zamek wodny zbudowany przez Krzyżaków. Stopniowo rozbierany, od II połowy XIX wieku jest systematycznie odbudowywany, a obecnie udostępniany zwiedzającym. Tu można m.in. podziwiać widoki z wieży odchylonej o blisko metr od pionu. Dalej koniecznie należy odwiedzić Chełmno, gdzie co prawda z zamku krzyżackiego ostała się jedynie wieża, zwana Wieżą Mściwoja, ale wart zobaczenia jest także Park Miniatur Zamków Krzyżackich usytuowany tuż przy dawnych murach obronnych. Stąd można jeszcze udać się do Papowa Biskupiego, gdzie zachowały się ruiny zamku powstałego pod koniec XIII wieku.
Zamek w Toruniu Artur Bogacki / shutterstock
Największy zamek krzyżacki w Polsce
Gdzie znajduje się największy zamek krzyżacki w Polsce? Oczywiście w Malborku! I jest on nie tylko największy w Polsce, ale stanowi największą gotycką ceglaną twierdzę w Europie. Obejmuje Zamek Wysoki oparty na planie czworoboku, z wewnętrznym dziedzińcem, Zamek Średni posiadający trzy skrzydła otaczające dziedziniec oraz Zamek Niski – w praktyce przedzamcze. W Zamku Wysokim znajduje się m.in. kościół pod wezwaniem Najświętszej Marii Panny i kaplica świętej Anny, w Zamku Średnim – Pałac Wielkich Mistrzów, wieża Kurza Stopa i kaplica świętego Bartłomieja, zaś w Zamku Niskim – baszta Zegarowa i brama świętego Wawrzyńca. Przez 150 lat był siedzibą wielkiego mistrza Zakonu Szpitala Najświętszej Marii Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie oraz władz państwa zakonnego, później zaś stanowił rezydencję królów Polski. Kilkakrotnie niszczony i rekonstruowany, w 1949 roku wpisany został do rejestru zabytków, później uznany za pomnik historii, a następnie wpisany na listę światowego dziedzictwa UNESCO. Obecnie mieści się tu Muzeum Zamkowe w Malborku, które oferuje liczne atrakcje zwiedzającym.
Zamek w Malborku Mike Mareen / Shutterstock
Zobacz też: Opuszczone miejsca w Europie. Uwaga! Tutaj straszy...
Szlak zamków krzyżackich: mapa obiektów wartych zobaczenia
Jak długi jest szlak zamków krzyżackich? Mapa obejmuje kilkadziesiąt obiektów, z których część zachowała się jedynie w formie szczątkowej. Niektóre jednak zdecydowanie warte są odwiedzenia. Wzorcowy model zamku komturskiego można podziwiać w Gniewie. Zbudowany na planie czworoboku, z wewnętrznym dziedzińcem i narożnymi wieżami, wielokrotnie niszczony, odbudowany został po II wojnie światowej. Czteroskrzydłowy ceglany zamek na kamiennym podmurowaniu mieścił się także w Szczytnie, tuż nad brzegiem jeziora. I choć do dziś zachowało się niewiele z gotyckiej budowli, to zrewitalizowany obiekt jest interesującym punktem na mapie zamków krzyżackich wartych odwiedzenia. Mniej typową budowę miał zamek w Nidzicy, który został wzniesiony na naturalnym wzgórzu. Obecnie jest on siedzibą muzeum. Wart uwagi jest także zamek w Olsztynku. Ten niewielki obiekt obronny popadł w ruinę, by w XIX wieku zostać zaadaptowanym na potrzeby szkoły. Ciekawostką jest fakt, że absolwentem tej szkoły był m.in. Emil Behring, laureat pierwszej w historii Nagrody Nobla w dziedzinie medycyny. Dziś w dawnym zamku krzyżackim mieści się Zespół Szkół im. Krzysztofa Celestyna Mrongowiusza. Inną formę użytkową zyskał zamek w Rynie, który obecnie pełni rolę hotelu. Z kolei zamek w Golubiu, zniszczony w czasie potopu szwedzkiego i odbudowany w XVIII wieku, a odrestaurowany po II wojnie światowej, aktualnie mieści w sobie muzeum, hotel i restaurację. Ciekawą formę użytkową zyskał natomiast zamek krzyżacki w Bezławkach. Niegdysiejsza strażnica komornicka w XVI wieku przebudowana została na kościół. Obecnie obiekt ten jest kościołem filialnym parafii w Wilkowie.
Zamek w Nidzicy / Fot. Shutterstock Zamek w Nidzicy / Fot. Shutterstock
)
Zamki krzyżackie w Polsce [lista]
Oto, gdzie można znaleźć zamki krzyżackie w Polsce. Lista zawiera zamki krzyżackie zachowane w dobrym stanie (bądź odrestaurowane), a także ruiny:
- zamek krzyżacki w Barcianach,
- zamek komornika krzyżackiego w Bezławkach (w XVI w. przebudowany na kościół),
- zamek krzyżacki w Brodnicy (obecnie muzeum regionalne),
- zamek krzyżacki w Bytowie (obecnie muzeum, hotel, restauracja i biblioteka),
- zamek krzyżacki w Człuchowie (została wieża i kamienne mury zewnętrzne, w miejscu zamkowej kaplicy wzniesiono neogotycki kościół; obecnie siedziba Muzeum Regionalnego),
- zamek krzyżacki w Ełku,
- zamek krzyżacki w Giżycku (zachowane tylko jedno skrzydło – obecnie użytkowany jako hotel),
- zamek krzyżacki w Gniewie (odbudowany po II wojnie światowej),
- zamek krzyżacki w Golubiu (odbudowany w XVIII w., odrestaurowany po II wojnie światowej, obecnie muzeum, hotel i restauracja),
- Grabiny-Zameczek (obecnie dom mieszkalny w pozostałościach zachodniego skrzydła),
- zamek krzyżacki w Kętrzynie (przebudowany, spalony, odbudowany w gotyckiej formie),
- zamek krzyżacki w Lęborku (obecnie siedziba sądu),
- zamek krzyżacki w Malborku,
- zamek krzyżacki w Morągu (częściowo zachowany – własność prywatna),
- zamek krzyżacki w Nidzicy (obecnie miejskie centrum biznesu, kultury i rozrywki, m.in. Muzeum Ziemi Nidzickiej),
- zamek krzyżacki w Nowem nad Wisłą (obecnie siedziba Centrum Kultury Zamek),
- zamek krzyżacki w Olsztynku (obecnie budynek Zespołu Szkół),
- zamek krzyżacki w Ostródzie (obecnie centrum kultury, galeria, biblioteka i muzeum),
- zamek krzyżacki w Pasłęku (odbudowany w latach 60. XX w., siedziba instytucji kulturalnych i administracji miejskiej),
- zamek krzyżacki w Przezmarku (obecnie w renowacji – w rękach prywatnych, udostępniany turystom),
- zamek krzyżacki w Rynie (obecnie zaadaptowany na hotel),
- zamek krzyżacki w Szczytnie (zachowała się wysoka wieża, część zabudowy przedzamcza i fosa),
- zamek krzyżacki w Sztumie (obecnie siedziba oddziału Muzeum Zamkowego w Malborku),
- zamek krzyżacki w Świdwinie (obecnie ośrodek kultury),
- zamek krzyżacki w Węgorzewie (obecnie przebudowywany na hotel, niedostępny dla turystów),
- Zamek Bierzgłowski (dawny zamek krzyżacki, obecnie centrum kultury),
- zamek obronny w Bobrownikach, zbudowany przez księcia dobrzyńskiego i sprzedany Krzyżakom (ruiny),
- zamek krzyżacki w Bratianie (ruiny),
- zamek krzyżacki w Czarnem (zachowały się niewielkie fragmenty murów obwodowych, na terenie zamku wzniesiono neogotycki pałac, który zachował się do dziś),
- zamek krzyżacki w Działdowie (częściowo rozebrany, jak dotąd odbudowano jedno skrzydło),
- zamek krzyżacki w Dzierzgoniu (ruiny – pozostałości murów),
- zamek krzyżacki w Grudziądzu (ruiny, zachowała się tylko wieża Klimek),
- zamek w Jasieńcu Nowym (ruiny),
- zamek krzyżacki w Papowie Biskupim (ruiny),
- zamek krzyżacki w Radzyniu Chełmińskim (ruiny),
- zamek krzyżacki w Rogóźnie (ruiny),
- zamek krzyżacki w Świeciu (ruiny, obecnie w renowacji),
- zamek krzyżacki w Toruniu (zakonserwowany jako trwała ruina),
- Zamek Kiszewski (zamek krzyżacki, pozostałości są obecnie w rękach prywatnych),
- zamek krzyżacki w Pokrzywnie (w stanie ruiny),
- zamek krzyżacki w Dąbrównie (ruiny);
listę uzupełniają także zamki, które formalnie zamkami krzyżackimi nie były:
- zamek kapituły chełmińskiej w Kurzętniku (ruiny),
- zamek kapituły pomezańskiej w Kwidzynie (wielokrotnie przebudowywany, obecnie siedziba Muzeum w Kwidzynie),
- zamek kapituły warmińskiej w Pieniężnie (wielokrotnie niszczony i odbudowywany, obecnie w ruinie),
- zamek biskupi w Prabutach (ruiny),
- zamek biskupi w Reszlu (wielokrotnie przebudowywany, wciąż rekonstruowany, mieści się w nim hotel, galeria i muzeum),
- zamek kapituły pomezańskiej w Szymbarku (pozostaje w ruinie),
- zamek kapituły warmińskiej w Olsztynie (obecnie siedziba Muzeum Warmii i Mazur),
- zamek w Złotorii (warownia wybudowana na polecenie króla Kazimierza Wielkiego, obecnie w stanie ruiny),
- zamek biskupów warmińskich w Lidzbarku Warmińskim (obecnie siedziba Muzeum Warmińskiego).
Zobacz też: Najpiękniejsze zamki w Polsce, w których możesz nocować. Wybraliśmy 10 pereł architektury
