Więcej informacji o Polsce i świecie przeczytasz na stronie głównej Gazeta.pl.
Świętom Bożego Narodzenia w Czechach towarzyszy wiele tradycji i zwyczajów. 4 grudnia na świętej Barbary, Czesi urywają gałązkę czereśni, jabłoni lub forsycji i wstawiają do naczynia z wodą, od czasu do czasu zraszając. Im więcej pąków rozkwitnie, tym następny rok będzie lepszy. Poza tym barborka, na której pojawiły się kwiaty w Wigilię Bożego Narodzenia dla niezamężnych panien, oznacza, że wyjdzie za mąż w ciągu roku. Gdy na gałązce kwiaty pojawią się wcześniej, według ludowych wierzeń, ślub trzeba będzie planować szybciej.
Czechy, a dokładnie Pilzno, odwiedzam w weekend. Żydzi świętują wtedy Chanukę, w synagodze odbywa się Festiwal Świateł, a w Wigilię Mikołajek, czyli 5 grudnia, po ulicach miasta wędrują młodzi ludzie przebrani w strój Mikołaja, Anioła i Diabła. Zaintrygowana, zaczepiam jedną z takich grup, w której reprezentacja czarcich przedstawicieli jest znacznie większa niż w większych grupkach. To Eva, Klara, Blanka, Dominika i Martin, którzy nie wyobrażają sobie, żeby ten dzień spędzić inaczej. I tak od pięciu lat. - To nasza tradycja i nie wyobrażamy sobie, żeby jej nie kultywować – mówi Eva.
Eva, Klara, Blanka, Dominika i Martin Gazeta.pl
- Co roku otrzymujemy listę dzieci, które mamy odwiedzić. Rodzice przekazują nam, że np. Martyna dobrze się uczy, ale nie sprząta w pokoju. A Adam za dużo gra na PlayStation. Gdy odwiedzamy rodziny każdy z nas ma do odegrania swoje role. Ja, jako diabeł, mam straszyć dzieci, że jeśli nie będą grzeczne, to pójdą do piekła, a Anioł ma mnie powstrzymać, gdy będę zbyt groźna i za bardzo wczuję się w rolę. Każde dziecko, żeby otrzymać prezent, musi odpowiedzieć, czy było grzeczne, czasem zaśpiewać piosenkę lub wyrecytować wierszyk. Następnie Mikołaj wręcza im słodycze, pomarańcze, orzechy, ale może również pogrozić i tym niegrzecznym dać węgiel albo bulwę ziemniaka — tłumaczy Eva.
– Gdy byłam małą dziewczynką, zawsze tego dnia towarzyszył mi niepokój. Bałam się, że zamiast prezentu, to właśnie ja otrzymam bryłę węgla. Ale na szczęście nigdy tak się nie zdarzyło – mówi Monika.
Stół wigilijny w Czechach rudnitskaya_anna / shutterstock
Od listopada przygotowania kulinarne
W Czechach przygotowania kulinarne rozpoczynają się już w listopadzie. Od dawnych czasów czeskie gospodynie pieką tradycyjne ciasteczka: rogaliki waniliowe, pierniki i inne malutkie ciasteczka o najrozmaitszych kształtach, po czym przechowują je w pudełeczkach aż do świąt, aby domowe łasuchy nie wyjadły ich wcześniej.
Jedne z nich o nazwie Przyjaciel domu, przygotowywane są z mąki krupczatki, cukru, anyżu, jajek, kandyzowanych owoców i orzechów. Zaraz po upieczeniu ciasto twardniało, więc trzeba je było pokroić na cienkie płatki, które i tak były postrachem zębów starszych członków rodziny. Podobno, w porównaniu do innych słodkich przysmaków, ciasteczka te znikały ze stołu najwolniej i niektórzy złośliwie twierdzili, że dlatego zasłużyły sobie na nazwę Przyjaciela domu, ponieważ często pozostawały w domu jeszcze po świętach.
Ciasteczka świąteczne Fot. Madeleine Steinbach
Z podobnych składników przygotowywano tak zwaną Wigilijną muzykę. W wodzie namoczono gruszki i jabłka, pokrojone na krążki i suszone śliwki, które następnie gotowano z dodatkiem goździków, cynamonu, rodzynków i migdałów, posłodzone miodem i zagęszczone startym piernikiem. Zależnie od zamożności gospodarstwa domowego, do deseru dodawano sok z cytryny i rum.
Rogaliki waniliowe fot. Archiwum CzechSpecials
Popularne były także domowe karmelki. W rondelku karmelizowano cukier, dodawano kawę, mleko lub śmietanę, masło i wanilię. Masę powoli podgrzewano, stale mieszając, aż zgęstniała, przelano do natłuszczonej formy, pozostawiono do stężenia i następnie krojono na kawałeczki. Powstałe cukierki pakowano w kolorowe papierki i kładziono na stół lub wieszano na choince.
Zgodnie z tradycją, na świątecznym stole powinno się znaleźć siedem rodzajów ciasteczek. Jedne gospodynie przestrzegają tego zwyczaju, inne pieką kilka ulubionych smaków, a niektóre szykują nawet dwadzieścia różnych gatunków ciasteczek. Receptury przekazywane są z pokolenia na pokolenie. Niektórzy wolą eksperymentować z nowymi przepisami, jednak od lat niezmiennie do najpopularniejszych należą rogaliki waniliowe, niedźwiedzie łapki, rogaliki orzechowe, orzeszki nadziewane kremem, koszyczki, gniazda os czy imbirki. Popularne są także ciasteczka Masaryka. Pierwszy prezydent Czechosłowacji, T.G. Masaryk, uwielbiał słodkie, świąteczne przysmaki, szczególnie ciasteczka z orzechami, które piekła jego mama (Jak je zrobić? Przepis podajemy na koniec artykułu).
Bożonarodzeniowe ciasteczka Masaryka fot. Archiwum CzechSpecials
W Czechach piecze się także pierniczki. - Nazwa pochodzi od czarnego pieprzu, który dodawany jest do ciasta – opowiada Lucie Fabišikova, która od 15 lat zajmuje się zdobieniem pierników. – Dodaje się również miód, mąkę, imbir, kolendrę, cynamon, goździki, kardamon i gałkę muszkatołową. Po wyrobieniu ciasta wkłada się na kilka dni do chłodnego miejsca, aby zaszedł proces fermentacji, dopiero wtedy formuje się z niego różne kształty: gwiazdki, aniołki czy bałwanki. Zanim jednak pokryjemy je lukrem, pierniczki, muszą schnąć tydzień, aby mieć pewność, że ozdoby i lukier utrzymają się.
Lucie Fabišikova zdobieniem pierniczków zajmuje się zawodowo. – Moja córka poprosiła mnie, żebym ozdobiła lukrem chatkę Jasia i Małgosi. I od tego momentu minęło 15 lat — śmieje się.
Lucie Fabišikova Gazeta.pl
Spod ręki Lucie wychodzą misternie zdobione dzwonki, anioły czy płatki śniegu, których aż żal jeść. Zresztą sami Czesi przyznają, że pierniczki, choć pyszne w smaku, stanowią właśnie ozdobę. Można je kupić przez cały rok i często są alternatywą dla kartek okolicznościowych. Na piernikach można umieścić napisy: "Kocham cię", "Tęsknię za tobą" lub "Dziękuję". Ponadto, piernik często gości podczas wesel. Panna młoda często otrzymuje pierniki w prezencie ślubnym, a rodzice młodej pary podziękowania – piernik w kształcie serca. Mniejsze są często ozdobą dekoracji ślubnych lub upominków weselnych, a w kształcie serc, łabędzi i pierścionków mogą się pojawić na torcie weselnym.
"Szczodry dzień"
W Wigilię, 24 grudnia, która w Czechach nosi nazwę Štedrý den, czyli "szczodry dzień" obowiązuje post. Dzieci słyszą, że jeżeli wytrwają do pierwszej gwiazdki wtedy, zobaczą złotego prosiaczka. I właśnie do tej tradycji odwołuje się popularna reklama Kofoli, czyli czeskiej Coca-Coli. Tato z córeczką wybrali się do lasu po choinkę. I gdy ojciec opowiada o nagrodzie za nieuleganie pokusom, dziecko mówi, że właśnie ją dostała. Po czym widzimy uciekających bohaterów reklamy przed wielkim dzikiem.
Zupa z karpia Gazeta.pl
U naszych południowych sąsiadów podczas Wigilii stół nie ugina się pod 12 potrawami. To uroczysta kolacja, ale raczej skromna. Pod talerze kładzie się kilka łusek karpia, które mają zapewnić wszystkim dostatek pieniędzy przez cały nadchodzący rok. Na stole powinno znaleźć się dodatkowe nakrycie dla niespodziewanego gościa. Zgodnie z tradycją tego dnia króluje karp. Najpierw podawana jest zupa rybna, kolejnym daniem jest karp smażony w panierce podawany z sałatką ziemniaczaną. Jednym z tradycyjnych dań jest jeszcze tzw. kuba, czyli pęczak z grzybami, majerankiem i czosnkiem, zapieczony w piekarniku.
Karp smażony podany na sałatce Gazeta.pl
Grzybowy kuba Archiwum Czech Specials agencji CzechTourism
A na koniec wieczoru przychodzi Ježíšek i zostawia pod choinką prezenty. Po kolacji wigilijnej, ojciec rodziny zapala świeczki i zimne ognie na choince. Potem nagle dzwoni dzwoneczek. To znak, że Dzieciątko już było. W latach 50. władze komunistyczne próbowały przekonywać Czechów, że Ježíšek urósł, zmężniał i stał się Dziadkiem Mrozem, ale jak widać, pomysły te spłonęły na panewce.
Zgodnie z kolejną tradycją, której przestrzega wiele czeskich rodzin, nie należy odchodzić od stołu wigilijnego podczas wieczerzy. Ten, kto wstanie przed zakończeniem posiłku, może bowiem nie doczekać następnych świąt. Jednym z ulubionych zwyczajów Czechów jest krojenie jabłek. Jeśli w przekrojonych połówkach zobaczymy pośrodku kształt gwiazdki, będziemy zdrowi przez cały rok, krzyżyk natomiast zwiastuje chorobę.
Czeskim zwyczajem jest również premiera nowej bajki w publicznej telewizji. Poza tym co roku puszczane są takie tytuły jak: "Trzy orzeszki dla Kopciuszka" czy "Pyszna księżniczka". Niektórzy Czesi śpiewają kolędy i wybierają się na pasterkę.
***
Ciasteczka Masaryka – przepis
Potrzebujemy 180 gramów orzechów włoskich (można użyć także laskowych), 300 gramów mąki, 100 gramów cukru pudru, 200 gramów masła, 1 żółtko, cukier puder i cukier waniliowy do posypania. Orzechy wymoczymy przez dwie godziny w letniej wodzie, aby zmiękły. Po tym czasie posiekamy, wymieszamy z pozostałymi składnikami i wyrobimy ciasto. Z ciasta uformujemy kilka wałeczków o średnicy około 4 cm. Owiniemy folią spożywczą i włożymy do lodówki, najlepiej na całą noc, ewentualnie na pół godziny do zamrażalnika. Po tym czasie pokroimy na kółka o szerokości pół centymetra, położymy na blachę i pieczemy w temperaturze 170 st.C, aż się zarumienią. Jeszcze ciepłe, obtoczymy w cukrze pudrze wymieszanym z cukrem waniliowym.
Kruche rogaliki waniliowe — przepis
Potrzebujemy 100 gramów cukru pudru, 420 gramów mąki, 340 gramów masła, 160 gramów mielonych orzechów włoskich i szczyptę soli. Ze składników wyrobimy gęste ciasto, które pozostawimy na noc w lodówce. Następnego dnia z ciasta uformujemy rogaliki, upieczemy w piekarniku nagrzanym do 180 °C i obtoczymy w cukrze pudrze z wanilią.
