Mapy ścienne, globusy czy atlasy były (i są do dzisiaj) ozdobą bibliotek, a także zamożnych domów, co widać np. na płótnach mistrzów niderlandzkich. Początki ich powstawania wiążą się z rozwojem grafiki jako sztuki i techniki powielania rysunków, drukowania tkanin i zdobienia skór znanej już w starożytnym Egipcie.
***
W Europie grafika zaczęła się rozwijać od XV w. wraz z upowszechnieniem papieru i druku. Najstarsze znane techniki to drzeworyt - od XIV w. i miedzioryt - od XV w. W późnym średniowieczu powstawały także portolany - mapy morskie malowane na pergaminie, obecnie bardzo rzadkie (zdarzają się w muzeach i prywatnych kolekcjach). Używali ich żeglarze, zwłaszcza w okresie wielkich odkryć geograficznych.
W XIV-XVI w. rozwija się także nowożytna kartografia zapoczątkowana wydawaniem "Geographike Hyphegesis" (Nauka geograficzna) Klaudiusza Ptolemeusza (ok. 100-180 w. n.e.) począwszy od 1475 r. (tylko tekst, od 1477 r. z mapami). Najstarszy zachowany rękopis z XII lub XIII w. przywiózł do Włoch i przetłumaczył z greki na łacinę w 1406 r. Jacobus Angelus ze Scarperii (Toskania). Tekst ten był podstawą pierwszych drukowanych wydań tego dzieła, co przyczyniło się do odrodzenia nowożytnej geografii i kartografii.
***
Początki kartografii polskiej przypadają na okres odrodzenia. Pierwsze znane mapy to mała (zaginiona) rękopiśmienna mapka przedstawiona w 1421 r. przez poselstwo polskie w Rzymie w celu udokumentowania praw do ziem, o które toczył się spór z zakonem krzyżackim, oraz dwie szkicowe mapki z ok. 1450 r. w kodeksie Sędziwoja z Czechła (obecnie w Bibliotece Czartoryskich w Krakowie). Jedna z nich przedstawia ziemie zakonu krzyżackiego, druga - Pomorze Gdańskie.
Pierwszą bardzo ważną mapą dla rozwoju obrazu kartograficznego naszych ziem jest mapa Europy Środkowej kardynała Mikołaja z Kuzy (1401-64) wydana w 1491 r. w Eichstätt w Bawarii. Korzystał z niej Marcus Beneventanus (ok. 1465-1524) do opracowania swojej mapy załączonej jako tabula moderna do rzymskiego wydania "Geografii" Ptolemeusza z 1507 r. Jest to pierwsza drukowana mapa z nazwami "Polonia", "Lithuania" i "Russia" w tytule oraz pierwsza, która powstała w wyniku współpracy Beneventanusa z Bernardem Wapowskim, wielkim polskim kartografem (na mapie jest wieś Wapowce, skąd pochodziła jego rodzina, i Radochońce, gdzie się urodził w 1470 r., zmarł w 1535). Studiował na Akademii Krakowskiej i na Uniwersytecie Bolońskim, tu uzyskał doktorat z prawa. W Rzymie na dworze papieża Juliusza II spotkał Beneventanusa, któremu przekazał informacje geograficzne o Polsce lub może nawet rękopiśmienną mapę do nowego wydania "Geografii" Ptolemeusza. Po powrocie do Krakowa w 1515 r. Wapowski wykonał trzy mapy: Polski, Północnej Sarmacji i Południowej Sarmacji (zachowały się tylko małe fragmenty). Były często kopiowane i przerabiane, a wpływy Wapowskiego, "ojca kartografii polskiej", widać na mapach aż do XVIII w.
***
W XVI w. najwięcej map powstawało we Włoszech i w Niderlandach. W 1570 r. historyk Abraham Ortelius (1527-98) wydał w Antwerpii "Theatrum Orbis Terrarum", poprzednika współczesnego atlasu świata. Do 1612 r. ukazało się ok. 45 jego edycji w kilku językach. Rywalem Orteliusa był Gerard de Jode (1509-91), także z Antwerpii, autor atlasu "Speculum Orbis Terrarum", który ukazał się tylko dwa razy - w 1578 i 1593 r. (w wydaniu jego syna Cornelisa). Dlatego też mapy De Jode są o wiele rzadsze i droższe niż mapy Orteliusa.
Trzecim wielkim kartografem epoki był Gerard Mercator (1512-94), geograf i matematyk urodzony we Flandrii, autor i twórca globusów, wielkich map ściennych i atlasu świata wydanego w 1595 r. przez jego syna Rumolda. Na stronie tytułowej atlasu Mercator umieścił postać greckiego boga Atlasa (skąd wzięła się nazwa atlasu) oraz tytuł "Atlas Sive Cosmographicae Meditationes de Fabrica Mundi et Fabricati Figura". Był także twórcą nowego rodzaju odwzorowania kartograficznego, tzw. siatki Mercatora.
***
Wiek XVII to tzw. złoty okres kartografii niderlandzkiej. W Amsterdamie powstał m.in. liczący od 9 do 12 tomów (zależnie od wersji językowej) "Atlas Maior" (1662-72) Joana Blaeua (1597/98-1673), uznawany za największe i najpiękniejsze dzieło kartograficzne wszech czasów, czy mapa Rzeczypospolitej z ok. 1697 r. Carela Allarda (1648-ok. 1706), jedna z najdokładniejszych i najbardziej dekoracyjnych, na której w kartuszu przedstawiono alegorię zwycięstwa papiestwa po konwersji Fryderyka Augusta Wettina na katolicyzm.
Większość dawnych map, widoków i planów wykonywano w technice miedziorytu, a następnie ręcznie je kolorowano.
***
Wiek XVIII w kartografii polskiej jest ważny przede wszystkim z powodu pięknej, 24-arkuszowej mapy Polski z 1772 r. Giovanniego Antonio Rizzi-Zannoniego (1736-1814). Mapa Rizzi-Zannoniego przedstawia całkowicie nowy obraz Rzeczypospolitej w stosunku do wcześniejszych map. Jej projekt zainicjował humanista, mecenas artystów i uczonych, książę Józef Aleksander Jabłonowski (1711-77).
Dawne mapy odbijano też na jedwabiu (dziś wielka rzadkość kolekcjonerska). Jedną z nich jest mapa Polski Bartłomieja Folina (1730-1808) wydana w 1770 r. w Warszawie przez Michała Grölla (1722-98) dla króla Stanisława Augusta Poniatowskiego. Zdobiła jego gabinet, obecnie znajduje się w Zakładzie Zbiorów Kartograficznych Biblioteki Narodowej w Warszawie i należy do jej cymeliów. Wiele dawnych map możemy dzisiaj podziwiać w różnych bibliotekach (głównie uniwersyteckich), a także na wystawach.
W XIX w. używano techniki stalorytu i litografii. Z kolei w XX w. mapy wykonywano w technice czterokolorowego (trzy kolory podstawowe plus czarny) druku offsetowego. Koniec XX w. to początki ery kartografii komputerowej. Komputer uprościł lub wyeliminował wiele praco- i czasochłonnych etapów w procesie tworzenia i drukowania map, dzięki niemu mamy też mapy w formie cyfrowej. Nieograniczone możliwości powiększania na monitorze komputera pozwalają otrzymać mapę w skali 1:1, co jest trochę sprzeczne z definicją mówiącą, iż "mapa to przedstawienie na płaszczyźnie płaskiej odpowiedniego fragmentu powierzchni Ziemi w odpowiednim stosunku pomniejszenia".
