Zobacz koniecznie: 1. kościół ewangelicki i pałac rodziny von Mirbach w Sorkwitach 2. nieskażoną cywilizacją przyrodę Krutyni i jezior, przez które przepływa 3. rezerwaty Królewska Sosna i Zakręt 4. klasztor Filiponów w Wojnowie Region
Rzeka Krutynia, inaczej Krutyńska Struga, płynie przez Pojezierze Mrągowskie, Równinę Mrągowską i Krainę Wielkich Jezior Mazurskich. Nazwa Krutynia odnosi się w zasadzie do odcinka rzeki, poczynając od Jeziora Krutyńskiego, ale popularnie określa się tym mianem ciek odwadniający system jezior położonych na zachód od jeziora Bełdany. Na poszczególnych odcinkach funkcjonują nazwy cieku pochodzące od nazw jezior, przez które przepływa: Warpunka, Sobiepanka, Grabówka, Dąbrówka, Gancka Struga, Babięcka Struga, Zyzdrojska Struga, Spychowska Struga i Czarna. Źródłowym odcinkiem Krutyni jest rzeczka Warpunka, która ma swoje źródła na wysokości 144 m n.p.m., w okolicach wsi Burszewo. Krutynia odwadnia ponad 30 większych jezior (zbiorniki wodne stanowią około połowy długości szlaku). Rzeka przepływa przez urozmaicony krajobraz młodoglacjalny, ukształtowany podczas ostatniego zlodowacenia. Kluczy wśród wzniesień morenowych, przepływa przez rynnowe jeziora i przecina sandrową równinę porośniętą przez Puszczę Piską. Uchodzi do jeziora Bełdany na wysokości 116 m n.p.m., w okolicy wioski Iznota. Długość szlaku Szlak kajakowy, 102 km (60 km to woda stojąca). Trasa Zyndaki - Jezioro Gielądzkie - Sorkwity - Jezioro Lampackie - jezioro Dłużec - Jezioro Białe - jezioro Gant - Babięta - jezioro Zyzdrój Wielki - Spychowo - jezioro Zdrużno - jezioro Uplik - Jezioro Mokre - Zgon - Krutyń - Krutyński Piecek - Wojnowo - Ukta - Iznota Na szlaku Spływ rozpoczyna się w małej wiosce Zyndaki na północnym brzegu Jeziora Zyndackiego . Przez jezioro i wypływającą zeń strugę szlak kieruje nas na południe do Jeziora Gielądzkiego o dobrze rozwiniętej linii brzegowej. Mijając największą z kilku wysp - Ostrów Wielki - dopływamy do miejscowości Sorkwity , położonej na południowym krańcu jeziora, na przesmyku, którędy wiedzie Droga Tysiąca Jezior Północna . Warto tu obejrzeć kościół ewangelicki zbudowany około 1470 r. oraz neogotycki pałac rodziny von Mirbach z lat 1850-1856. Nazwa miejscowości pochodzi od pruskich słów sargas - wartownik i wieta - miejsce. Charakter obronny położonego na przesmyku między dwoma jeziorami miejsca zadecydował o tym, że Krzyżacy wznieśli tu pod koniec XIV w. drewnianą strażnicę, która broniła ich przed najazdami Litwinów. Następnie szlak prowadzi przez Jezioro Lampackie , jezioro Lampasz oraz krótkimi i płytkimi odcinkami Krutyni: Sobiepanką, przepływającą przez jezioro Kujno, oraz Grabówką uchodzącą do jeziora Dłużec. Wśród trzcinowisk ukryty jest odpływ do Jeziora Białego. Płynąc jego prawym brzegiem, docieramy do stanicy wodnej w Bieńkach. Atrakcją spływu są noclegi na dziko. Jednym z takich miejsc na obozowisko jest największa, porośnięta lasem wyspa na Jeziorze Białym. Przy ognisku można posłuchać odgłosów żurawi, które gnieżdżą się w okolicy. Kolejne na naszej trasie jest śródleśne jezioro Gant . Dalej spływ wiedzie Babięcką Strugą do miejscowości Babięta , przez którą biegnie Droga Tysiąca Jezior Południowa . Rzekę przegradza tama i należy przenieść kajaki (około 80 m). Dalej nurt jest bystry, występują też mielizny i kamienie, należy więc zachować szczególną uwagę. Na 40,2 km znajduje się ujście do zatoki jeziora Zyzdrój Wielki o wysokich, porośniętych lasem brzegach. Na piaszczystych półwyspach i wyspie zlokalizowane są dogodne i pięknie położone miejsca biwakowe. Przez zwężenie (przesmyk) szlak osiąga jezioro Zyzdrój Mały . Za dużym półwyspem znajduje się nieczynna śluza Lalka. Tu konieczne jest kolejne przejście z kajakiem (około 80 m). Wypływająca z jeziora Spychowska Struga kieruje się do Jeziora Spychowskiego. Na brzegu w Spychowie (do 1959 r. wieś nosiła nazwę Pupy) jest stanica wodna PTTK. Za mostem na drodze Rozogi-Morąg rozpoczyna się bystrze, które należy przebyć, sprawnie wiosłując. Spychowska Struga przepływa przez jezioro Kierwik na obszarze Puszczy Pilskiej. Dalej płynie na północ do jeziora Zdrużno . W pobliskim Koczku miał swój dom znany reżyser Krzysztof Kieślowski, który chętnie spędzał tu wakacje. Po lewej stronie widoczna jest wieś Połom. Płynąc prawą stroną jeziora, za mostem kolejowym docieramy na wąskie jezioro Uplik o porośniętych lasem iglastym wysokich brzegach, które jest niezwykle malowniczym zakątkiem na szlaku. Na jego prawym brzegu znajduje się rezerwat Czaplisko Ławny Lasek - miejsce gniazdowania czapli siwej. Za mostem na Drodze Tysiąca Jezior Południowej zaczyna się duże Jezioro Mokre . W Zgonie, na prawym brzegu jest stanica wodna. Miejsca biwakowe można znaleźć także na pięciu wyspach. W Zgonie od 1958 r. mieszkał i pisał Igor Newerly, autor powieści (m.in. Leśne Morze, Żywe Wiązanie i Wzgórze Błękitnego Snu). Turystyczną atrakcją jest również galeria rzeźb Adama Szubskiego. Na prawym brzegu na wprost wyspy znajdują się dwa rezerwaty. Rezerwat Królewska Sosna powstał w 1959 r. i szczyci się 500-letnim pomnikowym dębem oraz najstarszą na pojezierzu, już obumarłą sosną. Z kolei w utworzonym dwa lata wcześniej rezerwacie Zakręt , dzięki staraniom znanego botanika prof. Władysława Szafera, znajdują się śródleśne zarastające jeziorka o brunatnej wodzie, otoczone torfowiskami, na których rosną rzadkie rośliny (np. obuwik pospolity, wawrzynek wilczełyko i lilia złotogłów). Na końcu zatoki, po prawej stronie Jeziora Mokrego jest zastawka, przez którą trzeba przenieść kajaki. Kolejny odcinek spływu Krutynią - od Jeziora Krutyńskiego do wsi Ukta - jest uważany za najpiękniejszy i w związku z tym najbardziej uczęszczany. Korzystając z usług miejscowych flisaków - "Gondolierów Krutyńskich", turyści odkrywają uroki Krutyni właściwej na płaskodennych łodziach. Rzeka płynie tu wartko na południe, opływając piaszczyste wysepki i podcinając wysokie brzegi. Na 73 km spływu położona jest Krutyń. Niegdyś stał tu zameczek myśliwski wielkiego mistrza Krzyżaków. Współcześnie jest to ośrodek turystyczno-wypoczynkowy ze stanicą wodną. W następnej na szlaku wsi Krutyński Piecek, na spiętrzeniu wody przy młynie konieczne jest kolejne przejście z kajakiem (150 m). W Wojnowie nad jeziorem Duś warto zwiedzić żeński klasztor Filiponów (starowierców) z 1847 r., w którym można zobaczyć zabytkowe ikony, krzyże i fotografie starowierców. W okolicy Wojnowa położone jest duże głazowisko, gdzie znajduje się 13 500 przyniesionych przez lądolód granitów i granitognejsów. Największe mają w obwodzie 4-7 m. W miejscowości Ukta Krutynię przecina droga z Rucianego-Nidy do Piecek . Ukta w XVIII w. nazywała się Krutyńską Szklarnią, gdyż działała tu huta szkła. Obecną nazwę nadali przybyli tu staroobrzędowcy. We wsi na uwagę zasługuje neogotycki kościół z 1864 r. Na polu namiotowym, znajdującym się nad brzegiem rzeki przy stanicy wodnej, można skorzystać z sauny. Dalej, aż do Jeziora Malinowskiego Krutynia płynie przez rezerwat im. Melchiora Wańkowicza. Znamienity pisarz i reporter przepłynął Szlak Krutyni w 1934 r. Efektem tej wycieczki była książka Na tropach Smętka. Rzeka wije się przez naturalne siedliska leśne: podmokłe olsy, dorodne liściaste grądy i bory mieszane. Ostatni fragment Krutyni, wpływający do jeziora Bełdany , zwie się Czarna lub Iznota (tak samo nazywa się wieś położona przy ujściu Krutyni). Przez jezioro Bełdany prowadzi szlak żeglugowy. Na północy łączy się ono z jeziorami Mikołajskim i Śniardwy. Spływ można kontynuować z Iznoty do stanicy wodnej w Kamieniu i dalej do Rucianego-Nidy (łącznie około 15 km).
Opis szlaku pochodzi z książki "Szlaki turystyczne", Izabela i Robert Szewczykowie, wydawnictwo Carta Blanca .
