Trasy prowadzą do miejscowości, w których zachowały się warownie wzniesione przez zakonników z czarnym krzyżem na płaszczu. Wiele z nich zmieniono w muzea historyczne, inne stanowią własność prywatną, są też takie, które stoją w ruinie. Wszystkie są wspaniałymi przykładami średniowiecznej architektury, szczycą się bogatą w wydarzenia historią oraz owiane są tajemnicami i legendami. 1. przepiękne panoramy miast i miejscowości malowniczo położonych na brzegach Wisły 2. pokazy i turnieje rycerskie organizowane przez bractwa w zamkowych sceneriach 3. archeologiczne i historyczne wystawy muzealne 4. nocne spektakle typu "światło i dźwięk" (np. na zamku w Malborku) Szlaki przebiegają w północnej i północno-wschodniej Polsce na Pobrzeżu Południowobałtyckim, Pojezierzu Pomorskim i Pojezierzu Mazurskim (województwa: pomorskie, kujawsko-pomorskie, warmińsko-mazurskie i mazowieckie). Są to obszary o zróżnicowanym, żywym krajobrazie, które zostały ukształtowane przez lądolód skandynawski. Od XIII do XVI w. tereny te pozostawały we władaniu zakonu krzyżackiego. W czasie 300 lat zakon wzniósł tu około 90 budowli warownych: zamków, strażnic i obronnych folwarków. Część z nich uległa zniszczeniu, spłonęła bądź zostało rozebrana, pozostałe możemy podziwiać do dzisiaj. Pełna nazwa zakonu krzyżackiego brzmi Zakon Szpitala Najświętszej Maryi Panny Domu Niemieckiego w Jerozolimie. Szlaki samochodowe/rowerowe. Toruń - Papowo Biskupie - Chełmno - Świecie - Nowe - Gniew - Malbork - Sztum - Kwidzyn - Rogóźno-Zamek - Pokrzywno - Radzyń Chełmiński - Golub-Dobrzyń - Toruń
Szlak rozpoczyna się w Toruniu , mieście ze wspaniale zachowaną gotycką Starówką, która została wpisana na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO. Znajdujący się tu zamek usytuowany jest na prawym brzegu Wisły, w obrębie miejskich fortyfikacji. Został wzniesiony w 1. połowie XIII w. na miejscu dawnego grodu słowiańskiego. Do dziś przetrwały dolne części murów okalających budynek, niektóre piwnice, odrestaurowana wieża latrynowa, pozostałości młyna, relikty tzw. Bramy Menniczej oraz przebudowane w XIX w. Dwór Mieszczański i Baszta Wartownicza. W sezonie letnim w ruinach odbywają się pokazy walk rycerskich, a turyści mogą postrzelać z łuku i kuszy do słomianej tarczy. Zamkiem opiekuje się Muzeum Okręgowe w Toruniu. W 1410 r. miasto opowiedziało się po stronie krzyżackiej. W bitwie na polach Grunwaldu uczestniczył oddział składający się z ponad 200 toruńskich mieszczan - ochotników dowodzonych przez burmistrza Albrechta Rothe. Po przegranej bitwie miasto i zamek zostały zajęte przez wojska króla Jagiełły, który przybył do Torunia pod koniec września 1410 r. W wyniku postanowień pierwszego pokoju toruńskiego tereny te powróciły we władanie zakonu.
Droga E75 prowadzi do Chełmna (47 km od Torunia). Wcześniej warto jednak skręcić do Papowa Biskupiego , niewielkiej wsi położonej 31 km od Torunia. Zachowały się tu ruiny kamiennego XIII-wiecznego zamku widoczne na wzniesieniu, około 1 km od Jeziora Papowskiego. Wspomniane już Chełmno , położone na prawym brzegu Wisły, jest przykładem wspaniale zachowanego miasta średniowiecznego, wzmiankowanego już w X w. Niezmieniony pozostał szachownicowy układ ulic, będący wzorem dla wielu innych miast krzyżackich zakładanych na tzw. prawie chełmińskim, oraz system murów miejskich o długości 2,3 km, w obrębie którego wznosił się dawniej zamek. Jego pozostałości znajdują się na terenie klasztoru Sióstr Miłosierdzia i domu opieki społecznej. W sierpniu Zastęp Rycerski organizuje w ruinach Turniej Rycerski "Złota Jaszczurka". Stąd udajemy się dalej drogą E75, przekraczamy dolinę Wisły i po kilku kilometrach docieramy do Świecia . Już z daleka widoczne są ruiny zamku posadowionego w dolinie rzeki na sztucznej wyspie w pobliżu ujścia Wdy do Wisły. Zamek konwentualny zbudowano w połowie XIV w. Należy do nielicznych wodnych fortec w Europie wzniesionych w stylu włoskim. Do dziś zachowała się część średniowiecznych murów, główna cylindryczna baszta o wysokości 34,5 m i piwnice w północno-wschodnim skrzydle budynku. Ze zwieńczonej ceglanymi blankami i machikułami wieży roztacza się wspaniały widok. Zamek konwentualny zamieszkiwała zakonna "rodzina" - konwent składający się z co najmniej 12 rycerzy, komtura i sześciu księży. Tutaj mieszkali także giermkowie i knechci, łącznie kilkadziesiąt osób. Komtur władał posiadłością i sprawował władzę nad całą komturią przydzieloną danemu konwentowi pod opiekę. Trasa prowadzi dalej przez Nowe (33 km od Świecia), gdzie znajduje się odrestaurowany dom zamkowy - pozostałość średniowiecznego zamku obronnego, i Gniew (23 km od Nowego), w którym wznosi się piękny zamek otoczony fosą, budowany przez lata, począwszy od 1290 r. W widocznym już z daleka ceglanym zamku wysokim corocznie w sierpniu rozgrywa się Międzynarodowy Turniej Rycerski o Miecz Jana III Sobieskiego. W czasie turnieju odbywają się pokazy walk oraz odgrywa się improwizowane zdobycie zamku przy użyciu machin oblężniczych.
W 2004 r. zamek w Nowem został zastawiony przez burmistrza jako zabezpieczenie długu miejskiego. Nasuwa się skojarzenie z podobnymi praktykami stosowanymi w średniowieczu przez polskich władców - gdy potrzebowali pieniędzy, zamki i włości szły pod zastaw. Kolejnym punktem na szlaku jest Malbork (41 km od Gniewu), miasto znane z największego w Europie zachowanego do dziś zespołu zamkowo-klasztornego. Budowę ceglanej warowni rozpoczęto około 1280 r. i prowadzono przez półtora wieku. Warownia nad Nogatem została zaplanowana zgodnie z najnowocześniejszymi rozwiązaniami architektonicznymi średniowiecznych fortyfikacji. Zamek składa się z trzech części. Najstarszy jest Zamek Wysoki - regularna czteroskrzydłowa budowla z arkadowym dziedzińcem, otoczona murami, łącząca funkcje klasztorne z obronnymi. Znajduje się w nim m.in. kościół Najświętszej Maryi Panny z prezbiterium i kaplicą św. Anny - miejscem pochówku wielkich mistrzów. W reprezentacyjnym Zamku Średnim przyjmowano rycerstwo z zachodniej Europy. W tym właśnie zamku znajduje się Pałac Wielkich Mistrzów i unikalny w skali światowej Wielki Refektarz. W XIV i 1. połowie XV w. rozbudowano przedzamcze, zwane Zamkiem Niskim, które pełniło funkcje gospodarcze. Znajdowały się tu m.in.: Karwan - zbrojownia, czteropiętrowy spichlerz, apteka, ludwisarnia, stajnie i browar. Trzy zamki w latach 1330-1350 otoczono nowymi obwarowaniami z basztami, bramami Mostową i Krawiecką oraz Wieżą Maślankową. W 1365 r. połączono je z murami miasta. Warownia była bezskutecznie oblegana przez wojska polsko-litewskie po zwycięskiej bitwie pod Grunwaldem w 1410 r. Dopiero w czasie wojny trzynastoletniej w 1457 r. wojska polskie zajęły zamek. Po drugim pokoju toruńskim w 1466 r. Malbork został włączony do Polski i stał się stolicą województwa oraz rezydencją królów polskich. W ciągu następnych 200 lat warownia ulegała dewastacji. W latach 1652-1772 kościołem zamkowym opiekował się zakon jezuitów. Po pierwszym rozbiorze Polski pruski cesarz Fryderyk II polecił dokonać rozbiórek i wprowadzić regiment wojska na teren zamku. Od 1817 r. rozpoczęły się wieloletnie planowe prace konserwatorskie, które trwały jeszcze w okresie międzywojennym XX w. W czasie II wojny światowej zamek został w dużym stopniu zniszczony. W 1961 r. powstało Muzeum Zamkowe, które jest jedną z największych atrakcji Malborka. Na szczególną uwagę zasługuje bogata kolekcja bursztynów. Sam zamek należy do grupy najwspanialszych zabytków kultury materialnej w Polsce i jest obiektem wpisanym w 1997 r. na Listę Światowego Dziedzictwa Kulturalnego i Przyrodniczego UNESCO. Z Malborka należy udać się na południe do Sztumu (14 km od Malborka), niewielkiego miasta na Pojezierzu Iławskim. Na przesmyku między jeziorami Barlewickim i Zajezierskim (Sztumskim) stoi obronny zamek z 1. połowy XIV w. W dobrym stanie zachowały się dolne kondygnacje wieży więziennej, fragmenty bramy wjazdowej oraz mury obronne otoczone fosą. Na terenie zabytku działa Bractwo Rycerskie Ziemi Sztumskiej. W odległości 22 km od Sztumu umiejscowiony jest Kwidzyn. W centrum malowniczo usytuowanego na prawym brzegu Wisły miasta znajduje się ceglany zamek kapitulny wraz z katedrą. Budowany od końca XIII w., zachował się w dobrym stanie. Szczególnie godne zobaczenia są: główna wysoka wieża - dzwonnica katedry, gdanisko z arkadowym gankiem i wieża studzienna z gankiem. W zamkowym muzeum eksponowane są interesujące kolekcje: etnograficzna, artystyczna, historyczna i przyrodnicza. W piwnicach "straszą" narzędzia tortur. Szlak kieruje się dalej na południe, by przez Rogóźno-Zamek, Pokrzywno i Radzyń Chełmiński , miejscowości, w których także można zwiedzić ruiny krzyżackich budowli, dotrzeć do Golubia-Dobrzynia . Na wzniesieniu nad miastem stoi wspaniały XIV-wieczny zamek wysoki z cylindryczną wieżą. Uwagę zwraca barokowy dom i dziedziniec otoczony krużgankami. Ponoć widywana jest tu Biała Dama - duch Anny Wazówny, właścicielki posiadłości w latach 1611-1625. W muzeum zamkowym można zobaczyć m.in. replikę słynnej szwedzkiej kolubryny, którą wysadził Kmicic pod częstochowskim klasztorem. W Golubiu-Dobrzyniu działa jedno z najstarszych Bractw Rycerskich w Polsce. Zabytek słynie w całej Europie z organizowanego w lipcu Wielkiego Międzynarodowego Turnieju Rycerskiego o nagrodę Buzdyganu Kasztelańskiego. W zamku znajdują się tzw. końskie schody, które służyły rycerzom do wjeżdżania konno na reprezentacyjny poziom zamku. Nie chodziło o spektakularne "wejście", ale o znaczną wagę zbroi. Odziany w nią rycerz, raz wsadzony na konia, nie mógł z niego samodzielnie zejść, a tym bardziej wspiąć się o własnych siłach na piętro. Wjeżdżał tam po szerokich schodach i dopiero na górze był zsadzany za pomocą specjalnego dźwigu. Z Golubia-Dobrzynia jest około 39 km do Torunia , gdzie zamyka się pętla szlaku. Toruń - Zamek Bierzgłowski - Nowy Jasieniec - Człuchów - Bytów - Lębork Między Toruniem a Bydgoszczą, we wsi Zamek Bierzgłowski wznoszą się ruiny krzyżackiej warowni zbudowanej w 2. połowie XIII w. Dziś z wielokrotnie niszczonego i odbudowywanego zamku pozostały kamienno-ceglane mury z gotycką bramą i kilka neogotyckich budynków. Według legendy nazwa miejscowości związana jest z postacią biskupa Prus Christiana, który w kaplicy udzielał sakramentu bierzmowania. Z niewielkiego zamku w Nowym Jasieńcu pozostały ruiny, malowniczo usytuowane na półwyspie nad Jeziorem Zamkowym. Osada powstała na skrzyżowaniu szlaków handlowych z Małopolski i Mazowsza na Pomorze, które na początku XIV w. opanowali Krzyżacy. Po potopie szwedzkim budowla popadła w ruinę. W pobliskim Koronowie znajduje się pocysterski klasztor z przełomu XIII i XIV w. W kolejnym na trasie Człuchowie , na wysokim zalesionym wzgórzu nad Jeziorem Człuchowskim wznosi się ceglana ośmioboczna wieża o wysokości 40 m. Z potężnego niegdyś kompleksu zamkowego, na który składał się zamek właściwy oraz trzy ufortyfikowane przedzamcza, pozostały do dzisiaj mury, piwnice i neogotycka kaplica ewangeliczna. Warto zobaczyć również XV-wieczny zamek w Bytowie . Otoczony murem z czterema basztami: Polną, Różaną, Młyńską i Prochową, oraz trzema bramami jest jedną z najpotężniejszych warowni na Pomorzu. Jego budowniczym był Mikołaj Fellenstein, który kierował też budową zamku w Malborku. Prace nadzorował sam wielki mistrz krzyżacki Konrad von Jungingen. Inwestycja finansowana była z centralnej kasy zakonu, a zamek-siedziba prokuratora miał odgrywać ważną rolę w okresie zatargów z Polską. W świetnie zachowanej budowli mieści się obecnie Muzeum Zachodniokaszubskie i hotel. W sezonie letnim odbywają się tu liczne imprezy kulturalne oraz Wielki Turniej Rycerski "Gryfa Pomorskiego". Trasa kończy się Lęborku , nad rzeką Łebą, przy ruinach średniowiecznego zamku wzniesionego na planie kwadratu. Współcześnie zamkowe budynki są siedzibą urzędów miejskich. W czasie Jarmarku św. Jakuba Apostoła Starszego (koniec lipca) odbywają się tu turnieje rycerskie Hufca Przedniego Wójtostwa Lębork. Warto też zobaczyć zabytkowy młyn oraz spichlerze w Lęborku.
TRASA 3 Olsztyn - Olsztynek - Nidzica - Działdowo - Brodnica - Kurzętnik - Szymbark - Ostróda - Morąg - Pasłęk - Elbląg - Frombork - Braniewo Gotycki zamek kapituły warmińskiej w stolicy województwa warmińsko-mazurskiego - Olsztynie - związany jest z osobą Mikołaja Kopernika, który w latach 1516-1519 oraz 1520-1521 był jego administratorem. Dobrze zaopatrzony zamek, obsadzony polską załogą, okazał się zbyt trudny do zdobycia i w 1520 r. wielki mistrz zakonu krzyżackiego Albrecht Hohenzollern odstąpił od oblężenia. Do dziś zachowały się dwa domy , narożna wieża oraz fragmenty murów. Na terenie zabytku mieści się Muzeum Warmii i Mazur. W komnacie poświęconej polskiemu astronomowi znajduje się m.in. skonstruowany przez Kopernika zegar słoneczny. W położonym 26 km na południowy zachód od Olsztyna Olsztynku warto zwrócić uwagę na pozostałości warowni krzyżackiej, budowanej od połowy XIV w., gdy osada należała do komturii ostródzkiej. Resztki budowli widoczne są na wzniesieniu, w miejscu starej osady plemienia Sasinów. W 2. połowie XIX w. zamek przebudowano w stylu neogotyckim i zaadaptowano na szkołę. Po zniszczeniach wojennych odbudowano placówkę oświatową. Do dzisiaj zachował się tylko fragment średniowiecznego głównego domu mieszkalnego oraz piwnice ze sklepieniami krzyżowo-żebrowymi. Stąd udajemy się na południe, by po 29 km dojechać do Nidzicy , w której znajduje się kolejny zamek. Remontu warowni dokonano w latach 1828-1830. Stacjonowały tu wojska napoleońskie. Współcześnie najokazalszą częścią jest zachodnie skrzydło (dom główny ze sklepieniem gwiaździstym i fragmentami gotyckich ściennych polichromii). Na terenie zabytku działa Bractwo Rycerskie Komturii Nidzickiej, organizujące coroczny turniej "Biesiady Średniowieczne". W zamkowej restauracji można skosztować tradycyjnych potraw. Z kolei w oddalonym o 23 km Działdowie do dzisiaj przetrwały jedynie średniowieczny wielki dom mieszkalny (obecnie Urząd Miasta) oraz fragmenty murów i dwóch narożnych wież. Charakterystycznym elementem architektonicznym Brodnicy (58 km na zachód) jest ośmioboczna wieża zamkowa o wysokości 54 m. Stanowi ona doskonały punkt widokowy i jest najlepiej zachowaną częścią zamku, zbudowanego w latach 1305-1339 i będącego siedzibą komturów krzyżackich. Poza tym można podziwiać jeszcze fragmenty murów i nawodnioną fosę. W podziemiach otwarto ekspozycje Muzeum Regionalnego. Brodnicki Konwent Rycerski i Bractwo Rycerskie Zamku Brodnickiego organizują tu imprezy historyczne. Przejeżdżając przez Kurzętnik (26 km na północ), na wysokim wzgórzu można dostrzec ruiny kamiennego zamczyska z 1. połowy XIV w. Spalony na początku wojny trzynastoletniej zamek od wieków pozostaje w ruinie. Warto jednak wspiąć się na zamkowe wzgórze, by obejrzeć rozległą panoramę Pojezierza Brodnickiego i Doliny Drwęcy. W malowniczo położonym na skraju Lasów Iławskich Szymbarku , następnej miejscowości na naszej trasie, na brzegu jeziora znajdują się ruiny zamku biskupiego z XIV w. W połowie XIX w. był on rezydencją rodową von Finckensteinów, a w latach 30. XX w. wykonano w nim gruntowne prace konserwatorskie i poddano budowlę renowacji. Dzieła zniszczenia dokonała Armia Czerwona w 1945 r. Obecnie można obejrzeć m.in. zrujnowane fundamenty i kamienno-ceglane mury z 10 basztami i wieżami. Kolejny zamek w Ostródzie (36 km na zachód od Olsztyna) znajduje się w północno-zachodniej części miasta. Murowaną budowlę zaczęto wznosić na początku lat 40. XIV w. z inicjatywy komtura Günthera von Hohensteina. Z gotyckich elementów architektonicznych zachowały się mury zewnętrzne oraz piwnice. Zamek został przebudowany w XIX w. (w 1807 r. stacjonował tu cesarz Napoleon I). Budowla została w znacznym stopniu zniszczona pod koniec wojny. W sierpniu odbywa się tu turniej rycerski organizowany przez Bractwo Rycerzy Gwiazdy Zarannej Zamku Ostródzkiego. W położonym o 40 km dalej Morągu można zwiedzić przebudowane zamkowe skrzydło północno-zachodnie z bramą przejazdową oraz bramą gotycką i dolnymi partiami średniowiecznej warowni. Z kolei w Pasłęku wznosi się częściowo odbudowana warownia krzyżacka, położona na cyplu w dolinie rzeki Wąskiej. Z potężnej XIV-wiecznej budowli przetrwały mury obwodowe, dwie cylindryczne baszty, gotycka brama z kamiennym portalem oraz sala w przyziemiu skrzydła zachodniego. W zamku mieści się Izba Historii. W zamkowych lochach w 1944 r. miała być przechowywana spakowana w skrzyniach Bursztynowa Komnata. Godne uwagi pozostałości zamku w Elblągu znajdują się niedaleko rynku. Prawdopodobnie już w 1234 r. na terenie dzisiejszego Starego Miasta stał ufortyfikowany obóz krzyżacki. Kilka lat później rozpoczęto budowę warowni. Po drugim pokoju toruńskim, gdy Elbląg znalazł się w granicach Królestwa Polskiego, komtur wraz z konwentem opuścili zamek, który przez następne wieki był stopniowo rozbierany. Dziś pozostały jedynie fragmenty muru, spichlerz, piwnice oraz dolne partie przedzamcza. Interesującą atrakcją Elbląga jest odbudowane, a właściwie wybudowane od nowa Stare Miasto, którego centrum stanowi gotycki kościół. Kolejny na naszym szlaku warowny zespół zamkowo-katedralny we Fromborku jest z pewnością jednym z najbardziej znanych zabytków tego typu w kraju. Głównym obiektem na wzgórzu otoczonym murami obronnymi jest gotycka katedra Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny i św. Andrzeja z XIV w. Żelazny punkt zwiedzania stanowi też wizyta w Wieży Radziejowskiego, w której znajduje się planetarium i wahadło Foucaulta. Warto też popatrzeć na pocztówkową panoramę Zalewu Wiślanego. W latach 1510-1543 na zamku fromborskim kanonikiem był Mikołaj Kopernik. To właśnie tu napisał ostateczną wersję swojego dzieła O obrotach sfer niebieskich, które ukazało się drukiem w 1543 r. Swoje obserwacje astronomiczne prowadził z jednej z zamkowych wież, nazywanej dzisiaj Wieżą Kopernika. Zainteresowani historią powinni zwiedzić Muzeum Kopernika. Odkryte przez archeologów z Akademii Humanistycznej w Pułtusku w sierpniu 2005 r. w podziemiach katedry szczątki ludzkie należą prawdopodobnie do Mikołaja Kopernika. Na ich podstawie specjaliści z Centralnego Laboratorium Kryminalistycznego Komendy Głównej Policji w Warszawie opracowali bardzo realistyczną rekonstrukcję wyglądu astronoma. W kończącym tę trasę pobliskim Braniewie (10 km) jedynym zachowanym elementem dawnego zamku biskupiego jest odrestaurowana wieża bramna z gotycką kaplicą. Olsztyn - Lidzbark Warmiński - Reszel - Kętrzyn - Barciany - Węgorzewo - Giżycko - Ryn - Szczytno. Zamek w Lidzbarku Warmińskim , położonym 48 km na północ od Olsztyna , jest jednym z najlepiej zachowanych w Polsce. Okazałą budowlę w widłach Łyny i Symsarny wznieśli Krzyżacy w 2. połowie XIV w. Nazywana "Wawelem Północy", szczyci się wspaniałą oryginalną architekturą. Zamek właściwy zachował się w pierwotnym stylu gotyckim, z nielicznymi elementami barokowymi. Na dziedzińcu można podziwiać jedyne w Polsce gotyckie krużganki. Na szczególną uwagę zasługują także wielki refektarz, kaplica, kapitularz, sala audiencyjna i zbrojownia. W zabytku, z którym wiążą się nazwiska Mikołaja Kopernika (był częstym gościem) oraz Ignacego Krasickiego (rezydował na zamku w latach 1767-1795), mieści się Muzeum Warmińskie. W zamkowych murach organizowane są pokazy walk rycerskich oraz słynne Wieczory Humoru i Satyry.
W oddalonym 41 km na wschód Reszlu , na wierzchołku wzgórza ponad taflą jeziora Sajny stoi majestatyczny zamek biskupów warmińskich. Z baszty roztacza się wspaniały widok na miasteczko z zachowanym średniowiecznym układem urbanistycznym i okolicę. Zmodernizowany w 1. połowie XVI w.zamek jest przykładem doskonale ufortyfikowanej budowli obronnej. Z kolei zamek w Kętrzynie został zbudowany najprawdopodobniej w 2. połowie XIV w. Obecnie mieści się w nim Muzeum im. Wojciecha Kętrzyńskiego oraz dom kultury. Warto wybrać się na zwiedzanie obiektu w poszukiwaniu zachowanych gotyckich detali. W odległości 18 km na północ położone są następne na naszym szlaku Barciany (ziemie należały dawniej do pruskiego plemienia Bartów). Wznosi się tu zamek-rezydencja krzyżackiego wójta, następnie prokuratora i komornika. Gotycka budowla powstała na planie kwadratu, z cylindryczną wieżą w północno-wschodnim narożniku. Prócz niej zachowały się również mury, piwnice i skrzydło wschodnie z bramą wjazdową. W Węgorzewie nad Kanałem Młyńskim także warto obejrzeć pozostałości krzyżackiego zamku, które ostały się po wojennej pożodze. Z kolei w Giżycku , miejscowości letniskowej nad jeziorem Niegocin znanej z fortyfikacji twierdzy Boyen, śladem po krzyżackich czasach jest najstarsze skrzydło budowli z XIV w. Fragmenty zrujnowanych warowni krzyżackich można zobaczyć również w Rynie i Szczytnie . Działają tutaj lokalne bractwa rycerskie. Według legendy nazwa Ryn wzięła się od rzeki Ren (Rhei). Położony nad brzegiem jeziora zamek, w którym urzędował prokurator, przypominał zakonnikom nadreńskie krajobrazy. Zamek krzyżacki w Toruniu, ul. Przedzamcze 3, tel. 56 621 03 35 10.00-18.00 (cały rok), bilet normalny 6 zł, ulgowy 4 zł, rodzinny 12 zł, w pn. wstęp wolny Zamek w Malborku, ul. Starościńska 1, tel. 55 647 09 78, 16 IX-14 IV 10.00-15.00, 15 IV-15 IX 9.00-19.00, w pn. wystawy nieczynne, można zwiedzać jedynie tereny zamkowe, bilet normalny 25-41 zł, ulgowy 15-31 zł, www.zamek.malbork.pl Zamek (Sztumskie Centrum Kultury), Sztum, ul. Galla Anonima 16, tel. 55 277 23 06 Muzeum w Kwidzynie, ul. Katedralna 1, tel. 55 646 37 80, V-IX 9.00-17.00 (wt.-nd.), X-IV 9.00-15.00 (wt.-nd.), bilet normalny 10 zł, ulgowy 5 zł Zamek w Golubiu-Dobrzyniu, ul. PTTK, tel. 56 683 24 55, V-IX 9.00-19.00, XI-IV 9.00-15.00, bilet normalny 10 zł, ulgowy 8 zł Muzeum Zachodniokaszubskie, Bytów, ul. Zamkowa 2, tel. 59 822 26 23, 10.00-16.00 (pn.), 10.00-18.00 (wt.-nd., po sezonie do 16.00 ), bilet normalny 7 zł, ulgowy 4,5 zł, w pn. wstęp wolny, www.muzeumbytow.pl Muzeum Warmii i Mazur, Olsztyn, ul. Zamkowa 2, tel. 89 527 95 96, VI-IX 9.00-17.00 (wt.-nd.), X-V 10.00-16.00 (wt.-nd.), bilet normalny 7 zł, ulgowy 5 zł, www.muzeum.olsztyn.pl Muzeum Ziemi Nidzickiej, Nidzica, ul. Zamkowa 2, tel. 89 625 57 59, V-IX 9.00-17.00, bilet normalny 8 zł, ulgowy 6 zł Zamek (Muzeum w Ostródzie), Ostróda, ul. Mickiewicza 22, tel. 89 646 26 02, VII-VIII 9.00-17.00 (wt.-pt.), 10.00-16.00 (sb., nd.), IX-VI 9.00-16.00 (wt.-pt.), 10.00-14.00 (sb., nd.), bilet normalny 3 zł, ulgowy 2 zł, w nd. wstęp wolny Wieża Radziejowskiego, Frombork, ul. Katedralna 8, tel. 55 244 00 70, 9.00-16.00, bilet normalny 6 zł, ulgowy 3 zł Muzeum Mikołaja Kopernika, Frombork, ul. Katedralna 8, tel. 55 244 00 71, bilet normalny 6 zł, ulgowy 3 zł (osobny do każdego z budynków kompleksu), www.frombork.art.pl Muzeum Warmińskie (na zamku), Lidzbark Warmiński, pl. Zamkowy 1, tel. 89 767 29 80, 20 V-31 VIII 9.00-17.00 (wt.-nd.), 1 IX-19 V 9.00-16.00 (wt.-nd.), bilet normalny 8 zł, ulgowy 6 zł Muzeum im. Wojciecha Kętrzyńskiego (na zamku), Kętrzyn, pl. Zamkowy 1, tel. 89 752 32 82, 15 VI-15 IX 9.00-18.00 (pn.-pt.), 9.00-17.00 (sb., nd.), 16 IX-14 VI 9.00-15.00 (pn., sb., nd.), 9.00-16.00 (wt.-pt.), bilet normalny 6 zł, ulgowy 3 zł, www.muzeum.ketrzyn.pl Twierdza Boyen, Giżycko, ul. Turystyczna 5, tel. 87 428 29 59, IV, X 9.00-17.00, V, IX 10.00-18.00, VI-VIII 9.00-19.00, XI-III 9.00-15.00, bilet normalny 6 zł, ulgowy 3 zł Elbląg, ul. Czerwonego Krzyża 2, tel. 55 232 42 34 Frombork, ul. Portowa 4, tel. 055 243 70 52 Olsztyn, ul. Staromiejska 1, tel. 89 535 35 65 Toruń, Rynek Staromiejski 25, tel. 56 621 09 31 ***
Źródło: "Szlaki turystyczne", Izabela i Robert Szewczykowie, wydawnictwo Carta Blanca
