Wetlina
Wetlina położona jest w najwyższej części Bieszczadów, nad potokiem Wetlinka, u stóp Połoniny Wetlińskiej. Ta stosunkowo niewielka miejscowość jest najlepiej zagospodarowanym ośrodkiem turystycznym i letniskowym w wysokiej części Bieszczadów. Tuż ponad wsią przebiegają granice Bieszczadzkiego Parku Narodowego. Kursuje tu wiele autobusów z Sanoka, Krosna i Rzeszowa, zwłaszcza w okresie letnim; działają liczne obiekty gastronomiczne i noclegowe, m.in. Dom Wycieczkowy i Hotel Górski PTTK, schronisko młodzieżowe, pola namiotowe i kempingi oraz wiele kwater prywatnych. Przez miejscowość przebiega duża obwodnica bieszczadzka oraz liczne znakowane szlaki, co czyni z niej rewelacyjny punkt wypadowy w góry.
Wetlina została lokowana w 1580 r. w dobrach Kmitów, na prawie wołoskim. Ludna wieś, zamieszkała prawie w całości przez Bojków, rozciągała się wzdłuż doliny Wetlinki na długości przeszło 6 km; jej najstarsza część nosiła nazwę Stare Sioło, środkowa Zabrodzie, najwyżej położona była Osada, przed wojną znajdował się tu dwór. Po walkach z UPA, której oddziały kontrolowały Wetlinę do początków 1945 r., wieś została całkowicie wyludniona i zniszczona. Z wojennej pożogi ocalała - chociaż bardzo zniszczona - murowana cerkiew (zbudowana w 1928 r.), która stała w opustoszałej dolinie do 1950 r., kiedy to została wysadzona w powietrze przez WOP.
We wsi nie ma zabytków. Współczesny kościół, stojący na fundamentach dawnej cerkwi, został zbudowany w 1980 r. Ciekawym obiektem przyrodniczym jest 3-metrowy wodospad w bocznej dolince, w pobliżu drogi prowadzącej do pensjonatu "Leśny Dwór", poniżej mostka. Warto odwiedzić tutejszą knajpkę - "Bazę ludzi z mgły", w której panuje dość osobliwy klimat, można tu spotkać górskich wędrowców, napić się piwka i odpocząć.
Przez Wetlinę przechodzą atrakcyjne znakowane szlaki piesze, udostępniające turystycznie najwyższe części grzbietów Połoniny Wetlińskiej, Działu razem z masywem Rawek oraz pasma granicznego. Jednym z nich jest szlak żółty, łączący Zatwarnicę z Rabią Skałą w paśmie granicznym. Z Wetliny wyprowadza on najkrótszą drogą na Przełęcz Orłowicza, na której łączy się ze znakowanym na czerwono Głównym Szlakiem Beskidzkim, umożliwiającym wędrówkę grzbietem Połoniny Wetlińskiej. Ze wschodniej części wsi wychodzi wyznakowana przez BdPN ścieżka przyrodnicza "Połonina Wetlińska", którą można dojść do schroniska "Chatka Puchatka". W pobliżu wylotu Doliny Moczarnego przebiega szlak zielony, którym można dotrzeć na Małą Rawkę przez Dział, a w drugą stronę (schodząc z szosy niedaleko kościoła) na Jawornik, na którym łączy się ze wspomnianym szlakiem żółtym.
Dużą obwodnicą bieszczadzką przebiega czarny szlak rowerowy z Kalnicy do Widełek - jest to odcinek łącznikowy między pętlami tras "Zielony Rower - Bieszczady", wytyczonymi w gminach Cisna i Lutowiska. Zimą przygotowywane są (oznakowane tyczkami) trasy spacerowe dla narciarstwa biegowego, śladowego i turowego.
Uwaga! Odcinek dużej obwodnicy bieszczadzkiej między Wetliną a Ustrzykami Górnymi jest często w zimie nieprzejezdny (rzadko lub wcale nieodśnieżany). Najkrótszy objazd nieczynnego odcinka prowadzi przez Cisną, Baligród, małą obwodnicę bieszczadzką, Czarną i Lutowiska!
Połonina Caryńska
Granice masywu wyznaczają potoki: Prowcza od zachodu, Wołosaty od wschodu, oraz przełęcze: Przysłup Caryński, oddzielający połoninę od Magury Stuposiańskiej na północy i Przełęcz Wyżniańska, łącząca masyw z pasmem Działu na południu.
Nazwa połoniny pochodzi od wsi Caryńskie, istniejącej przed II wojną światową u północnego podnóża grzbietu. Samym zaś słowem "połonina" określa się - w dużym uproszczeniu - zbiorowiska łąk wysokogórskich, rozumianych jako rozległe polany szczytowe. Powyżej ok. 1200 m n.p.m. zwykle są one naturalne, poniżej wykształciły się przez gospodarkę pasterską człowieka. Charakterystyczną cechą Bieszczadów jest to, że bezpośrednio poniżej połonin pojawiają się lasy bukowe, czyli zbiorowisko leśne regla dolnego. Nie ma tu naturalnych, zwartych lasów iglastych (regla górnego) oraz piętra kosodrzewiny, które w Karpatach zazwyczaj występują powyżej buczyn. Na przeszło czterokilometrowym grzbiecie wyróżnia się cztery kumulacje, z których najwyższą jest Kruhły Wierch (1297 m n.p.m.).
Połonina Caryńska jest doskonałym punktem widokowym, szczególnie w zimie, kiedy podczas mroźnego wyżu lub zjawiska inwersji przejrzystość powietrza jest największa. Widać wtedy m.in. wierzchołki ukraińskiej części Bieszczadów. W Polsce dobrze widoczne są w szczególności masywy Wielkiej Rawki i Połoniny Wetlińskiej oraz Tarnica i Halicz. Przez Połoninę Caryńską przebiega czerwony Główny Szlak Beskidzki, na tym odcinku łączący Brzegi (Berehy) Górne i Ustrzyki Górne. Na grzbiet można dostać się także szlakiem zielonym z Przełęczy Wyżniańskiej lub Przysłupu Caryńskiego.
Krościenko
Duża wieś nad Strwiążem (należącym do zlewiska Morza Czarnego!), na wschód od Ustrzyk Dolnych, tuż przy granicy z Ukrainą. Pierwsze wzmianki o miejscowości pochodzą z 1464 r. Krościenko było niegdyś jedną z najbogatszych miejscowości w okolicy, lokalnym centrum gospodarczym i handlowym. Mieszkali tu Polacy, Ukraińcy, Żydzi i Niemcy (kolonia Obersdorf), a po 1951 r. także emigranci greccy, którzy znaleźli schronienie w Polsce po upadku komunistycznego powstania w Grecji. W większości powrócili oni do swojej ojczyzny lub rozproszyli się po Polsce. Na początku XX w. zbudowano kolejkę leśną wykorzystywaną do 1951 r. (zachowała się część nasypów i ślady po mostkach). W XIX w. na stokach góry Klewa powstała kopalnia ropy naftowej, gdzie prowadzono wydobycie do II wojny światowej.
Przy wjeździe do Krościenka, po lewej stronie, znajdują się fundamenty kościoła i resztki cmentarza rzymskokatolickiego oraz pomnik Powstania Listopadowego. W Krościenku warto zwiedzić także: cmentarz grecki, miejsce po cerkwi, pozostałości cmentarza ewangelickiego, dawny grecki dom kultury, pomnik greckiego komunisty Nikosa Belojannisa. We wsi zachowało się kilkanaście zrębowych, tradycyjnych chałup z dachami dwu- i czterospadowymi. Najciekawszym obiektem jest cerkiew pw. Narodzenia NMP z 1791 r. (obecnie kościół parafialny). Obok stoi drewniana dzwonnica z XIX w.
Będąc w Krościenku warto wybrać się do pobliskiego Liskowetego - we wsi znajduje się drewniana cerkiew pw. Narodzenia NPM (prawdop. 1. poł. XIX w.), jedna z trzech zachowanych w Polsce cerkwi zbudowanych w tzw. archaicznym stylu bojkowskim. Niestety pierwotną bryłę świątyni zdeformowały XX-wieczne przebudowy. Dziś owa cenna cerkiew nie jest użytkowana i z roku na rok niszczeje. Ciekawa może być też piesza lub rowerowa wycieczka doliną Stebnika.
Połonina Wetlińska
Rozległa połonina, wydzielona na południu i wschodzie dolinami górnej Wetliny, Wetlinki i Prowczy, od zachodu oddzielona od masywu Smereka obniżeniem Przełęczy Mieczysława Orłowicza (1075 m n.p.m.).
Najwyższą kulminacją stosunkowo wyrównanego grzbietu jest Roh (1255 m n.p.m.). Tak jak w przypadku Połoniny Caryńskiej, w profilu liczącej ok. 7 km długości Połoniny Wetlińskiej zaznacza się widoczna asymetria stoków. Południowe są bardziej strome niż północne, mniej nachylone i rozczłonkowane na szereg bocznych ramion. Górna granica lasu, w dużym stopniu ukształtowana przez gospodarkę pasterską jaką prowadzono tu do II wojny światowej, przebiega na wysokości 1050-1150 m n.p.m. Wierzchołki połoniny są jednymi z najlepszych punktów widokowych w Bieszczadach - poza najbliższymi masywami, przy sprzyjających warunkach można zobaczyć stąd m.in. odległe o ok. 170 km Tatry.
We wschodniej części Połoniny Wetlińskiej, tuż pod kulminacją Hasiakowej Skały, znajduje się niewielkie, przytulne schronisko PTTK "Chatka Puchatka". Przez cały grzbiet przebiega odcinek Głównego Szlaku Beskidzkiego ze Smereka do Brzegów (Berehów) Górnych, dodatkowo można wejść na połoninę czarnymi szlakami z Jaworca i z Wetliny, a także żółtymi - z Przełęczy Wyżniej i Wetliny Starego Sioła.
Szczyt Smerek (1222 m n.p.m.)
Jeden z wybitniejszych szczytów pasma połonin. Stanowi zachodnie przedłużenie Połoniny Wetlińskiej, od której oddziela go Przełęcz Mieczysława Orłowicza (1075 m n.p.m.). Dwuwierzchołkowy szczyt Smereka składa się z dwóch równoległych grzbiecików rozdzielonych siodlastym rowem grzbietowym. Górna granica lasu przebiega na wysokości ok. 1100 m n.p.m.
Na niższym wierzchołku stoi żelazny krzyż, upamiętniający turystę, który w latach 70. poniósł tu śmierć od pioruna. Rozpościera się stąd fantastyczny widok na leżącą w dole Wetlinę oraz pasmo graniczne. Na południu widać szczyt Paportnej, a za nim trójwierzchołkową Rabią Skałę. Na prawo od niej można rozpoznać Dziurkowiec, Płaszę z polaną na szczycie i rozłożysty masyw Jasła z wysuniętą do przodu Fereczatą. Na prawo od Jasła, oddzielony głęboką doliną, wznosi się Wysoki Dział z kulminacją Wołosania, bliżej widać Łopiennik. Z kolei na lewo od Rabiej Skały pasmo graniczne ciągnie się w stronę Wielkiej Rawki, od której wysuwa się na północny zachód grzbiet Działu. Kilkadziesiąt metrów na północ, za płytkim siodełkiem wznosi się główny szczyt Smereka, z niewielkimi wychodniami i grzędami skalnymi - obecnie nie jest udostępniony dla turystów z powodu ochrony stanowisk rzadkich roślin.
Na Smerek można wejść Głównym Szlakiem Beskidzkim - ze wsi Smerek lub z Brzegów Górnych przez Połoninę Wetlińską. Przez Przełęcz Mieczysława Orłowicza przechodzi żółty szlak łączący Wetlinę Stare Sioło z Zatwarnicą oraz pokrywająca się z jego fragmentem ścieżka przyrodnicza "Jodła", mająca początek w Suchych Rzekach.
Ustrzyki Górne
Niewielka osada, o charakterze bardziej letniskowo-usługowym niż wiejskim, stanowiąca jedno z centrów turystycznych Bieszczadów. Latem miejsce pełne ludzi, poza sezonem turystycznym zupełnie uśpione. Punkt wypadowy w najpiękniejsze części Bieszczadów. Znajduje się tu wiele obiektów noclegowych, m.in.: Hotel Górski PTTK, schronisko "Kremenaros" i kemping PTTK, a także stadnina koni huculskich, poczta, dyrekcja BdPN i duża, nowoczesna strażnica Straży Granicznej. Niewielki kościół pw. św. Anny zbudowano w połowie lat 80. XX w.
Wieś została lokowana pod koniec XVI w. na prawie wołoskim. Rodzina Ustrzyckich usilnie zabiegała o to, aby zamienić Ustrzyki Górne, które były jej własnością, na Ustrzyki Dolne, które tylko dzierżawiła i w końcu w XVII w. dopięła swego; od tej pory Ustrzyki Górne stały się królewszczyzną. Wieś położona na pograniczu, wśród rozległych lasów, często cierpiała na skutek napadów zbójnickich, przykładowo pod koniec XVIII w. zakarpaccy zbójnicy splądrowali gospodarstwa i uprowadzili na Węgry prawie wszystkich jej mieszkańców. W czasie akcji "Wisła" ludność Ustrzyk Górnych została wysiedlona. Pozostałą po niej zabudowę spaliły oddziały UPA, pod których kontrolą wieś pozostawała po wojnie. Aż do połowy lat 50. Ustrzyki były całkowicie zniszczone i opustoszałe (działała tu jedynie placówka WOP).
W Ustrzykach Górnych warto odwiedzić Muzeum Turystyki Górskiej PTTK, czynne w sezonie (znajduje się ono w zielonym domku obok Hotelu Górskiego; klucz dostępny w recepcji hotelu, wstęp nieodpłatny). Eksponowane są głównie pamiątki turystyczne z pionierskiego okresu turystyki bieszczadzkiej.
W Ustrzykach Górnych rozpoczyna się wiele ciekawych szlaków pieszych oraz ścieżek przyrodniczych. Wychodzą stąd: szlak czerwony na Poło-ninę Caryńską, w drugą stronę prowadzący w gniazdo Tarnicy, na Szeroki Wierch i Halicz, i schodzący następnie do Wołosatego, szlak niebieski na Wielką Rawkę oraz przez Wołosate na Tarnicę. W rejonie wytyczono liczne ścieżki przyrodnicze: "Połonina Caryńska", "Salamandra", "Wielka Rawka" i "Śnieżyca Wiosenna". W Wołosatem zaczyna się ścieżka przyrodnicza "Orlik Krzykliwy", biegnąca na Tarnicę.
Przez Ustrzyki Górne przebiega także znakowany na czarno rowerowy szlak łącznikowy wchodzący w sieć szlaków "Zielony Rower - Bieszczady". Łączy on Kalnicę z Widełkami (przez Smerek, Wetlinę i Ustrzyki Górne) i tym samym - pętle rowerowe gminy Cisna i gminy Lutowiska. Jest to najdłuższy odcinek szlaku łącznikowego w sieci szlaków "Zielony Rower - Bieszczady" (30 km). Przebiega on dużą obwodnicą bieszczadzką, umożliwiając turyście rowerowemu zwiedzenie całego masywu bez konieczności wracania tą samą drogą. Widoki, które można oglądać z siodełka roweru w pełni wynagradzają wspinaczkę na znajdujące się po drodze przełęcze. Okolicę Ustrzyk Górnych można zwiedzać również z końskiego siodła. Dla miłośników tego typu turystyki BdPN wytyczył kilka szlaków konnych.
Źródło: bezdroża.pl
