Taka szopka tylko u nas! Ruchome szopki bożonarodzeniowe na ziemi kłodzkiej

Skarby Barda Śląskiego

Ziemia kłodzka od zawsze słynęła z tolerancji; przez wieki mieszały się tu religie i kultury żyjących razem Polaków, Niemców i Czechów. Dzisiaj ten południowo-zachodni kawałek Polski słynie z malowniczych miasteczek, nostalgicznych kurortów z pijalniami wód, średniowiecznych zamków, renesansowych kościołów, klasztorów, opactw i sanktuariów otoczonych dziesiątkami kapliczek na górskich drogach krzyżowych.

Można tu wędrować po dziesiątkach kilometrów szlaków, zajrzeć w podziemia twierdzy kłodzkiej, posłuchać szumu wodospadu Wilczki albo przecisnąć się przez labirynt fantazyjnych Błędnych Skałek, a po wspięciu na szczyt rzucić okiem na Góry Stołowe, które rzeczywiście wyglądają tak, jak się nazywają.

Ziemię kłodzką przecina Nysa Kłodzka, a nad jej przełomem malowniczo usadowiło się miasteczko Bardo Śląskie. Po jednej stronie rzeki jest Góra Bardzka, opleciona stacjami trzech dróg krzyżowych, oznaczona kapliczką ze źródełkiem na dole i zwieńczona gigantycznym stromym osuwiskiem powstałym pod koniec XVI w.: rozciąga się stąd najlepszy widok na drugą stronę Nysy, na której ulokowało się Bardo. W tym małym śląskim miasteczku zabytkowych budowli jest tyle, że wystarczyłoby ich na obdarowanie kilku innych, a więc: barokowe sanktuarium maryjne, kilka klasztorów, kolejna droga krzyżowa, zabytkowe ratusz, plebania, gospody i kamienny most, kamienice na fundamentach pamiętających czasy średniowiecza oraz pozostałości grodziska z czasów Bolesława Chrobrego (drugie takie samo podmyła niestety Nysa).

Jednak największym skarbem Barda jest niewielka figurka z drewna lipowego: skąd się pojawiła Matka Boska Bardzka, dokładnie nie wiadomo. Wiadomo za to, że już 800 lat temu ściągała do miasteczka setki tysięcy pątników, a z czasem dla jej oprawy wybudowano barokową bazylikę. W 1970 r. dla uczczenia siedmiu wieków pielgrzymowania ojcowie redemptoryści zbudowali tu oryginalną szopkę. Stanęła w dawnej krypcie grzebalnej, skąd kilkadziesiąt lat wcześniej ekshumowano ciała zakonników (wtedy był pomysł, by urządzić w tym miejscu kotłownię).

Ruchoma konstrukcja zajmuje całą ścianę: sklepienie krypty zostało pomalowane w niebo ze spadającymi gwiazdami, na dalszym planie widać samo Bardo, a przed grotą, w której przed chwilą urodził się Jezus, przesuwa się korowód świętych, królów, biskupów, rycerzy, mieszczan i górali. Ale nie tylko, bo w bardzkiej szopce można wypatrzyć również pilotów, marynarzy czy lokomotywę ciągnącą wagony. Jakkolwiek by liczyć, to dość nowa konstrukcja.

Szopka z Wambierzyc

Dużo starsza ruchoma szopka, a konkretnie najstarsza w Polsce, znajduje się w Wambierzycach. To przedziwne miejsce, które jeden z jego dawnych właścicieli postanowił upodobnić do Jerozolimy: bramom, wzgórzom i potokowi nadał nazwy znane z tego miasta i z Biblii. Sercem Wambierzyc jest monumentalna bazylika; pięknie wygląda zwłaszcza oświetlona nocą albo oglądana z górnych stacji drogi krzyżowej, gdy oprócz niej, kaplic i gór w tle nie widać nic.

W Wambierzycach takich stacji i kaplic jest 150. Samą bazylikę pod wezwaniem NMP wzniesiono w miejscu, gdzie wieki temu pewien niewidomy mężczyzna nagle odzyskał wzrok, by ujrzeć stojącą tam Matkę Boską.

Pierwsza ruchoma szopka powstała w Wambierzycach w XVIII w., ale niestety nie zachowała się do dzisiaj. Ruchoma konstrukcja wystawiana współcześnie jest 100 lat młodsza, a za jej powstaniem stoi niejaki Longin Witting. W jego rodzinie szopki robiło się z pokolenia na pokolenie, ale dopiero on zmierzył się z szopką ruchomą. Pierwszą wyrzeźbioną scenę - czyli oczywiście narodziny Jezusa - uruchomił za pomocą prostego mechanizmu podobnego do tego w zegarkach. Z czasem dołączyły do niej kolejne, a po śmierci Longina schedę przejął jeden z jego synów.

Dziś w szopce znajduje się 800 figurek, z czego prawie połowa jest ruchoma. Na tle rozgwieżdżonego nieba i kościołów rozgrywają się kolejne sceny: rodzi się Dzieciątko, Herod nakazuje rzeź niewiniątek, Jezus zasiada do Ostatniej Wieczerzy, górnicy schodzą do pracy w kopalni, a w święto ludzie idą na tańce.

W starej chacie w Czermnej

Kolejna ruchoma szopka, ale zupełnie inna, znajduje się w Czermnej, miejscowości na obrzeżach Kudowy, znanej przede wszystkim z kaplicy czaszek - ściany i sufit pokrywa 3 tys. czaszek i piszczeli ofiar dawnych wojen i pomorów (kolejne 20 tys. czerepów jest w podziemiach).

Pierwsze jest zaskoczenie, bo to nie kościół ani klasztor, tylko stara chata śląska: taka drewniana, z kaflowym piecem, kredensem i haftowanymi obrusami na stołach. To dość typowe wyposażenie uzupełniają jednak dwa elementy oryginalne: ruchoma szopka na jednej ze ścian i drewniane organy pośrodku.

Jedno i drugie jest dziełem Franciszka Stephana, miejscowego gospodarza samouka, który ponad wiek temu zwykłym nożykiem zaczął rzeźbić kolejne figury. Zeszło mu ponad dwie dekady, ale efekt okazał się imponujący: 200 figurek postaci biblijnych, świętych, mnichów, chłopów, wojska, pasterzy i nawet stada pasących się owiec.