Polska jesienno-zimową porą: Podglądamy dziką przyrodę w Polsce

Kierunek: Tatry, Bieszczady, Beskid Niski. Spotkasz niedźwiedzia

Owszem, wiemy, że jesienno-zimową porą niedźwiedzie zapadają w sen, ale przed nami jeszcze niemal cały listopad. Dla doświadczonych w podglądaniu dzikiej przyrody miłośników niedźwiedzi brunatnych właśnie dzwoni ostatni dzwonek, aby ruszyć na szlak - wkrótce około stu osobników, a tyle właśnie liczy ich populacja w Polsce, na cztery miesiące zniknie z górskiego krajobrazu.

Co prawda spotkanie niekwestionowanego króla Tatr, tudzież Bieszczadów, i największego drapieżnika lądowego na świecie będzie teraz dużo trudniejsze niż latem, bo właśnie jesienią niedźwiedź szykuje się do spania. Od końca lata, przez cały październik i listopad porządkuje sobie gawrę np. sprząta tę, gdzie zaszył się poprzedniej zimy: usuwa z legowiska kamienie, ścieli posłanie z gałązek i mchu. Przed ułożeniem się w jamie niedźwiedź intensywnie żeruje (potem przez kilka pierwszych dni, które w niej spędza, wychodzi jeszcze tylko za potrzebą), podglądając go lepiej zachować szczególną ostrożność i nie wchodzić mu w paradę. A już na pewno porzućcie myśl o dokarmianiu go!

Po przespanej zimie drapieżnik budzi się w okolicach marca, wygłodniały rusza na żer: chudszy nawet o 200 kilogramów nadrabia niedobór tłuszczu, polując na zwierzęta. Stopniowo przechodzi na dietę w połowie i całkowicie wegetariańską.

Jako ciekawostka: Grizzly z Alaski / shutterstock

Kierunek: Puszcza Kampinoska, Bagna Biebrzańskie. Spotkasz łosia

Jesień jest doskonałą porą, żeby podglądać życie napotkanych po drodze łosi. Chociaż te zwierzaki należą do największych wśród jeleniowatych, są niegroźne, ale też mają sobie za nic obecność człowieka, po prostu się nas nie boją. Wrogiem łosia numer jeden jest wilk (ewentualnie kłusownicy), panuje nawet pogląd, że uciekając przed tym drapieżnikiem, trafia w pobliże dróg, gdzie niebezpieczeństwo stwarzają z kolei kierowcy. A problem wypadków samochodowych z udziałem łosi, szczególnie jesienią, jest poważny, ich liczba oscyluje w okolicach stu każdego roku. Jesień to czas wzmożonej migracji dzikich zwierząt, nie tylko łosi, które szykują zapas tkanki tłuszczowej na zimę, szybciej zapadający zmrok stwarza okazję do wędrówek w poszukiwaniu jedzenia. Na pobocza dróg łosie przyciąga również smak soli, którą ochoczo zlizują z asfaltu, klęcząc przy tym na dwóch przednich nogach, co wygląda dość zabawnie.

Uważajcie szczególnie wieczorną porą na nieoświetlonych drogach w północno-wschodniej Polsce, gdzie liczba tych wspaniałych zwierząt jest największa. Ich populacja w całym kraju wynosi ponad 10 tys. osobników, jeszcze w latach 90., kiedy myśliwi mieli prawo do odstrzału, było ich mniej niż 2 tysiące.

Po wrześniowym bukowisku, w październiku, kończy się okres rui łosia, spotkanie młodej mamy, klępy, z młodymi łoszakami na Bagnach Biebrzańskich będzie miłą niespodzianką dopiero wiosną. Wielki, mogący ważyć nawet ponad 400 kg łoś w porze jesienno-zimowej zwykle tworzy małe stado, kiedy indziej żeruje samotnie. Najłatwiej spotkać go na mokradłach, gdzie głośnym chlapaniem daje o sobie znać, choć porusza się dość niezgrabnie, to znakomity pływak! Jest też niezwykle ciekawski i uparty, a jego zachowanie trudno przewidzieć, więc obserwując go zza drzewa, pozostańcie w kryjówce. Co ciekawe, łoś doskonale czuje się w naszym polskim niesfornym klimacie, jeżeli temperatura sięga powyżej 10 stopni C, wskakuje do wody, żeby się odrobinę schłodzić. Można powiedzieć, że dopiero teraz łosie nabierają życia.

Łoś kanadyjski / shutterstock

Kierunek: Ujście Warty, rozlewiska Odry, Mierzeja Wiślana. Obserwuj ptaki

Wędrówki ptaków po niebie są częstym zwiastunem jesieni, jedne odlatują, inne wprost przeciwnie: właśnie u nas szykują sobie mieszkania na przezimowanie. Pora jesienno-zimowa sprzyja podpatrywaniu spektakularnych ptasich migracji, dzięki którym nadrzeczny krajobraz zmienia się prawie nie do poznania.

Jesienią  zwiększa się prawdopodobieństwo zobaczenia łabędzia krzykliwego, który upodobał sobie rozlewiska polskich rzek na swoje zimowisko, w dolinie Odry w ciągu listopada będzie nam towarzyszył widok całych rodzin gęsi zbożowych i białoczelnych. Jesienią intensywnie polują sokoły, bieliki i myszołowy włochate, które pod koniec roku zlatują do Polski z północnej Europy. W chłodnych miesiącach dadzą o sobie znać także nurogęsi, a w listopadzie na polskim niebie pojawią się jeszcze ostatnie żurawie, które za chwilę odlecą do Andaluzji i Portugalii.

Z ptaków drapieżnych zmierzających na północ Polski jedynie zimą, sporadycznie można będzie usłyszeć nocne pohukiwanie sowy śnieżnej i jarzębatej. Z małych ptasich gości odwiedzą nas m.in. kolorowe jemiołuszki i żółtobrązowe jery. Podglądacze ptaków mogą zacząć jesienno-zimową ucztę.

Kierunek: Bieszczady, Pogórze Karpackie, Roztocze, także Puszcza Białowieska. Spotkasz wilka

Te niezwykle inteligentne zwierzęta doskonale wiedzą, że od ludzi trzeba się trzymać z daleka. Dlatego np. w górach bardzo trudno je spotkać, mimo że ich siedliska stopniowo się kurczą (winni temu jak zwykle jesteśmy my sami). Ludzie zawsze bali się i nadal się boją wilków, zwykli nawet przypisywać im demoniczne cechy, nie znając i nie rozumiejąc ich fascynującej natury. Obecnie populacja wilka w Polsce przekracza 700 osobników, najliczniej żyje w Karpatach, sporadycznie pojawia się w lasach zachodniej Polski. W porze jesienno-zimowej do polowań, np. w Dolinie Chochołowskiej, gdzie wilki chętnie się pojawiają, zwykle przystępują także młode, które od wiosny, kiedy pojawiły się na świecie, zdążyły urosnąć i dojrzeć. (Naukowcy podają, że w tym roku aż 86% watah szczęśliwie się powiększyło.) Wtedy też, o ile pozostawiły tropy na śniegu, łatwiej odczuć ich obecność na szlaku. A nocą oczywiście można usłyszeć ich charakterystyczne wycie, którym się wzajemnie nawołują. Jesienią wilki polują aktywniej niż w innych porach roku i żeby lepiej przetrwać zimę zmieniają "kurtki" na puchowe.

Kierunek: duże kompleksy leśne. Spotkasz dzika

Dzik jest dziki, dzik jest zły... Brzechwa zrobił dzikom nie najlepszą opinię, tymczasem te zwierzaki wcale nie są takie straszne, jak mogłoby się wydawać, a w dodatku każdej zimy biedaki przeżywają bardzo trudny okres. Po pierwsze: brakuje wtedy pokarmu, zima co roku dziesiątkuje dziki, po drugie: zaczynają się regularne polowania. Na swoich krótkich nóżkach trudno im człapać w śniegu i uciekać przed myśliwymi. Jesienią najłatwiej spotkać je w lasach w pobliżu mokradeł, szukając pożywienia zimą okrągłe brązowe sylwetki czasami migoczą gdzieś w krajobrazie pól i gospodarstw domowych. Także leśną stołówkę dzików można podglądać przez internet, wzorem innych projekt zainicjowało mazurskie nadleśnictwo w Strzałowie. Trochę bardziej popisali się nasi niedalecy sąsiedzi z Estonii, którzy oprócz obrazu transmitują także dzików rozmówki przy stole.

Kierunek: Duże kompleksy leśne całej Polski. Spotkasz jelenia szlachetnego

Wrześniowe rykowiska już za nami, teraz pozostaje nam raczej wypatrywać niż nasłuchiwać jeleni. Te dostojne zwierzęta uda się spotkać w niemal każdym dużym kompleksie leśnym. Podglądacze natury wiedzą, że zimą stają się o wiele mniej aktywne niż latem i trochę podsypiają. Przez całą zimę noszą siwobrunatną "kurtkę" pokrytą długimi włosami, a mniej więcej w połowie pory roku samce zrzucają poroże. Zwykle bardzo trudno się na nie natknąć, bo konsekwentnie stronią od sąsiedztwa ludzi. Ostatni kwartał m.in. właśnie dla jeleni oznacza najcięższą porę w roku nie tylko z powodu braku pokarmu, w październiku kończy się okres ich ochrony, a do lasów ruszają wtedy myśliwi. Na początek listopada przypada słynny Hubertus, w praktyce największe myśliwskie święto obchodzi się nieco wcześniej, pod koniec poprzedniego miesiąca.

Kierunek: Ujście Warty. Spotkasz szopa

Jeżeli spacerując w pobliżu zbiorników wodnych gdzieś w zachodniej Polsce natraficie na dużą, mięciutką kulę z futra z pręgowanym ogonem i małym pyszczkiem z przepaską na oczach, poznajcie szopa pracza. Właśnie jesienią najbardziej się uaktywnia. Zaczyna wtedy intensywnie żerować, aby zgromadzić zapas tłuszczu na zimę. Szopy nie zapadają w sen, ale kiedy robi się mroźno i spada śnieg, znacznie ograniczają swoją aktywność. Najprościej mówiąc, ucinają sobie drzemkę. W parku chroniącym ujście Warty ich liczebność stale wzrasta, w 2011 roku żyło tutaj przynajmniej trzydzieści osobników. Najłatwiej spotkać je w lasach przy rozlewiskach, swoje legowiska zakładają zwykle w dziuplach albo w norach pod korzeniami drzew.