Polskie Tatry i Podhale. Top 5 miejsc, które trzeba odwiedzić

Czarny Staw pod Rysami to trzecie co do powierzchni, a drugie pod względem głębokości jezioro górskie w Tatrach. Jest jednym z najbardziej typowych jezior karowych, to znaczy takich, które powstały w kotle wyżłobionym przez lodowiec powyżej progu. Jezioro leży na wysokości ok. 1580 m n.p.m. (poziom lustra wody), ma prawie idealnie kolisty kształt, a największą głębokość (76 m) osiąga bliżej południowo-wschodniego brzegu, a więc w miejscu, gdzie masy lodu napierały najsilniej. Sam próg ma zaokrąglony przekrój, wyraźnie widoczny w niezarośniętych miejscach. Niska zawartość substancji odżywczych rozpuszczonych w wodzie powoduje, że w stawie nie ma warunków dla wegetacji ryb. Woda ma niesamowitą przezroczystość - widoczność sięga 16-18 m. Słynny himalaista i jeden z najlepszych znawców Kaukazu, Mór Déchy, stwierdził, że widok z brzegu jeziora to "najpiękniejsza sceneria jeziorna w całych Tatrach". W nazewnictwie jezior tatrzańskich kolor czarny jest najpopularniejszy (w całych Tatrach znajduje się aż dziewięć "czarnych" stawów), dlatego używanie dodatkowego określenia "pod Rysami" w nazwie Czarnego Stawu jest celowe, chociaż nie występuje w oryginalnej nazwie góralskiej.

Dojście do stawu: czerwonym szlakiem od schroniska nad Morskim Okiem - ok. 45 min. Przy stawie znajduje się rozstaj szlaków - czerwonym można iść dalej na Rysy, zielonym zaś - na Kazalnicę i Przełęcz pod Chłopkiem.

Kulminacja Pasma Gubałowskiego (1126 m n.p.m.), górująca od północy nad  Zakopanem. Po jej południowej stronie leżą wsie Nowe Bystre i Ząb. Ma postać wydłużonego, wyrównanego wału, zbudowana jest ze skał osadowych (flisz podhalański). Pod sam grzbiet podchodzą pola, łąki, zagajniki i rozproszone zabudowania.

Gubałówka jest najbardziej znanym szczytem Skalnego Podhala, tłumnie odwiedzanym przez turystów (a właściwie spacerowiczów, wczasowiczów i kuracjuszy). Wszystkich ich przyciąga tu wspaniała, "klasyczna" panorama Tatr. Ma ona, prócz wielkich walorów estetycznych, niekwestionowane znaczenie dydaktyczne - pozwala dostrzec zróżnicowanie rzeźby i budowy geologicznej masywu tatrzańskiego oraz piętrowość roślinną zaznaczającą się na jego północnych stokach. W dole w całej okazałości widać Zakopane (prezentujące się stąd niezbyt korzystnie), a nad nim zalesione regle, za którymi wznosi się majestatyczny Giewont. Na prawo od niego, w tle, widnieją Czerwone Wierchy i dalsze szczyty Tatr Zachodnich, zakończone stożkiem Osobitej. Na lewo od Giewontu łatwo rozpoznamy Kasprowy Wierch, dalej widać Świnicę, poszarpany łańcuch Tatr Wysokich i wapienny masyw Tatr Bielskich.

Na wierzchołek Gubałówki można dostać się na dwa sposoby - korzystając z kolejki szynowej, albo wędrując pieszo czarnym szlakiem (ok. 1 godz.). Kolej linowo-terenowa na Gubałówkę jest jedną z największych atrakcji Zakopanego. Została zbudowana w 1938 roku, jako jedna z inwestycji przed mistrzostwami FIS. Zmodernizowana w 2001 roku, jest w tej chwili najnowocześniejszą tego typu w Polsce. Długość trasy wynosi ok. 1300 m, różnica wzniesień - prawie 300 m.

Na Gubałówce znajdują się sklepy z pamiątkami, restauracja, całoroczny tor saneczkowy, a w zimie - trasa narciarska (w ostatnich latach zamknięta, ze względu na spór z właścicielami działek, przez które przebiega). Grzbietem biegnie spacerowy Szlak Papieski, którym dojść można na  Butorowski Wierch (1160 m n.p.m).

Dolina walna o długości 9 km, przez wielu turystów uznawana za najpiękniejszą w Tatrach Zachodnich. Malownicze polany, monumentalne skały, urozmaicona przyroda oraz niepowtarzalne krajobrazy powodują, że jest to jedno z najchętniej odwiedzanych miejsc w Tatrach. Dolina posiada trzy główne odgałęzienia - doliny Pyszniańską, Tomanową i Miętusią oraz szereg mniejszych odnóg, w tym niezwykle atrakcyjny, częściowo dostępny turystycznie Wąwóz Kraków.

Różnorodność przyrodniczą (w tym florystyczną i faunistyczną) Dolina Kościeliska zawdzięcza urozmaiconej budowie geologicznej i różnej prowieniencji kształtującej jej krajobraz zjawisk. Dolna i środkowa część doliny zbudowana jest ze skał osadowych wchodzących w skład kilku formacji geologicznych (licząc od północy: wapieni i zlepieńców eoceńskich, płaszczowiny kriżniańskiej, płaszczowiny Czerwonych Wierchów i autochtonicznej serii wierchowej), górna zaś (grzbiet pomiędzy masywem Ornaku a Tomanowym Wierchem Polskim) z granitów i skał metamorficznych. Część doliny rozciągająca się mniej więcej powyżej wylotu Doliny Smytniej była zlodowacona, niżej uformowały ją erozja rzeczna Kościeliskiego Potoku i zjawiska krasowe. Dzięki takiemu układowi czynników, w dolnej (a zwłaszcza środkowej) części doliny znajdują się liczne wapienne urwiska, turnie, skaliste zwężenia doliny (bramy - Kantaka, Kraszewskiego i Raptawicka) oraz jaskinie. Najwyższe piętra posiadają charakter wysokogórski (chociaż nie alpejski) - dominują tu rozległe odkryte grzbiety i zarastające hale, urozmaicone płatami kosodrzewiny i skałkami. Powyżej niewielkich kotłów polodowcowych stoki pocięte są stromymi żlebami.

Już pod koniec XV w. w Dolinie Kościeliskiej wydobywano srebro i miedź, zaś na przełomie XVIII i XIX w. znajdowała się tu huta, przerabiająca rudy żelaza i metali kolorowych; działała nawet karczma. Pamiątką po dawnej fabryce jest ufundowana (wbrew nazwie) przez górników Kapliczka Zbójnicka. ­Legenda mówi, że kapliczka stoi na miejscu kościółka, od którego pochodzi nazwa zarówno polany, jak i całej doliny. Bardzo wcześnie, bo już w 2. poł. XVIII w., pojawili się w dolinie turyści.

Dnem doliny biegnie zielony szlak turystyczny, łączący Kiry ze schroniskiem PTTK na Hali Ornak, przechodzący następnie przez Dolinę Tomanową. Odchodzące od niego liczne szlaki boczne umożliwiają obejrzenie najciekawszych miejsc w dolinie.

Zwiedzając Dolinę Kościelską warto odbyć wycieczki do Wąwozu Kraków i Smoczej Jamy, jaskiń   Mroźnej, Mylnej i Raptawickiej, wybrać się na rozległą wysokogórską Polanę na Stołach (1360 m n.p.m.) - wartą zobaczenia ze względu na stojące na niej zabytkowe szałasy i piękne widoki, lub podejść do Lodowego Źródła - jednego z najładniejszych tatrzańskich wywierzysk. Warto zobaczyć również Kirę Miętusią - przepiękną polanę, wczesną wiosną zasypaną krokusami. Na polanie prowadzony jest wypas kulturowy - w szałasie można kupić oscypki, żętycę (serwatkę z mleka owczego) i bundz (owczy ser). Będąc w schronisku na Hali Ornak warto wybrać się nad  Smreczyński Staw.

Szczyt (1987 m n.p.m.) położony w granicznym grzbiecie Tatr, górujący nad najwyższymi piętrami dolin Bystrej, Gąsienicowej i Cichej. Jego wierzchołek zbudowany jest z granitoidów i skał metamorficznych, będących częścią tzw. wyspy krystalicznej Goryczkowej - płatu skał krystalicznych zalegających w postaci czapy na skałach osadowych w obrębie głównego grzbietu Tatr, pomiędzy Kopą Kondracką a stokami Beskidu opadającymi na przełęcz  Liliowe.

Jeszcze przed I wojną światową Kasprowy Wierch odwiedzali zakopiańscy narciarze. W latach 30. XX w. szczyt poznała cała Polska, w związku z dyskusjami prasowymi dotyczącymi planowanej budowy kolejki linowej. Ostatecznie, mimo protestów środowisk zainteresowanych ochroną Tatr, w katach 1935-36 zbudowano kolejkę (z dolną stacją w Kuźnicach i stacją pośrednią na Myślenickich Turniach), a niedługo potem (1938) na wierzchołku wzniesione zostało obserwatorium meteorologiczno-astronomiczne - do dziś najwyżej położony budynek w Polsce.

Od czasu zbudowania kolejki Kasprowy Wierch jest jednym z najbardziej zatłoczonych miejsc w Tatrach. Kolejka (długość trasy blisko 4300 m, przewyższenie 932 m, czas jazdy 12 min) po modernizacji w 2007 r. jest w stanie wywieźć na wierzchołek nawet 3 tys. osób dziennie. W budynku górnej stacji kolejki znajduje się restauracja, bar, serwis narciarski, poczekalnia oraz zimowa stacja TOPR. Na szczyt można dostać się także z dolin Gąsienicowej i Goryczkowej, wybudowanymi w latach 60. wyciągami krzesełkowymi. Nartostrady poprowadzone są do wspomnianych dolin. Szlaki piesze: zielony z Kuźnic (ok. 3 godz.), graniczny czerwony, żółty ze schroniska PTTK "Murowaniec" (ok. 1 godz. 15 min), żółty ze słowackiej Doliny Cichej Liptowskiej.

Źródło: Tatry Polskie. Przewodnik-Celownik. Wydanie I