Malbork i nie tylko - dla mi³o¶ników historii i architektury [TRASA WYCIECZKI]

PRUSZCZ GDAÑSKI > 23 km Tczew

Miasto powiatowe po³o¿one nad Kana³em Raduni, doprowadzaj±cym wodê do gdañskich fos i Wielkiego M³yna. Od wojny trzynastoletniej a¿ po II rozbiór Polski Pruszcz nale¿a³ do Gdañska, a w miêdzywojniu do Wolnego Miasta. Prawa miejskie otrzyma³ w 1941 r. Gotycka bazylika Podwy¿szenia Krzy¿a ¦wiêtego z XIV w., wyposa¿ona w stylu renesansowym i barokowym. Przy ulicach Grunwaldzkiej i Chopina stoj± ponadstuletnie kamienice secesyjne i eklektyczne z bogatym wystrojem - kutymi bramami, ozdobn± stolark± okienn±, wie¿yczkami i he³mami.

TCZEW > 24 km Pelplin

Stare Miasto le¿y na wysokiej, wi¶lanej skarpie. Ko¶ció³ farny Podwy¿szenia Krzy¿a ¦wiêtego wzniesiony zosta³ na prze³omie XIII i XIV w. Ze wzglêdu na zniszczenia podczas po¿aru w 1577 r. wyposa¿enie wnêtrza jest g³ównie barokowe. W jednej z kaplic znajduj± siê gotyckie freski, na których przedstawiono osiem ¶wiêtych niewiast. Uwagê zwracaj± o³tarz g³ówny, witra¿e i polichromia z pocz±tku ubieg³ego wieku.

Z wie¿y ci¶nieñ oraz bulwarów nadwi¶lañskich widaæ s³ynne mosty tczewskie, bêd±ce zabytkami techniki. Pierwszy z nich wybudowano w latach 50. XIX w. jako kolejowy na wa¿nej linii Berlin?Królewiec. Z daleka przykuwaj± uwagê konstrukcja kratownicowa oraz pseudo¶redniowieczne wie¿e strzeg±ce mostu. Drugi most, tu¿ poni¿ej poprzedniego, wzniesiono 30 lat pó¼niej równie¿ jako kolejowy. W tym czasie most po³udniowy przebudowano na drogowy.

Muzeum Wis³y to trzecie na ¶wiecie, je¶li chodzi o wiek, muzeum po¶wiêcone rzece. Jest to jedyne tego typu muzeum w Polsce - znajduj± siê tu m.in. wystawy dotycz±ce historii osadnictwa w delcie Wis³y, pór roku nad doln± Wis³± oraz dziejów kajakarstwa. Nietypowy jest wiatrak holenderski przy ulicy Wojska Polskiego - zamiast czterech ³opat jego wirnik posiada ich piêæ.

Informacje praktyczne:

Muzeum Wis³y, ul. 30 Stycznia 4, tel. 58 530 22 52 wew. 20, I-VI i IX-XI 10.00-16.00 (wt.-nd.), VII-VIII 10.00-16.00 (pn.-nd.), XII 10.00-15.00 (wt.-nd.), wstêp wolny

Informacja turystyczna, ul. Wojska Polskiego 28a, tel. 58 531 56 02

PELPLIN > 14 km Gniew

Niewielkie miasto po³o¿one nad Wierzyc±, którego historia i zabytki zwi±zane s± z cystersami. Pocysterska katedra z prze³omu XIV i XV w. stanowi klasyczny przyk³ad tzw. gotyku pomorskiego. Wschodni± i zachodni± fasadê otoczono o¶miobocznymi filarami. Niezwykle bogate i urozmaicone s± sklepienia tej trójnawowej ¶wi±tyni - w poszczególnych nawach i w prezbiterium gwia¼dziste, kryszta³owe i sieciowe. W ko¶ciele znajduj± siê 22 o³tarze. XVII-wieczny, sze¶ciokondygnacyjny o³tarz g³ówny ma 25 m wysoko¶ci. Mie¶ci siê w nim obraz Hermana Hana "Koronacja NMP". Dzie³o Hana, obraz "Pok³on Pasterzy", mo¿na równie¿ podziwiaæ w jednym z o³tarzy bocznych. Uwagê zwraca te¿ barokowa ambona wsparta na g³owie figury Samsona walcz±cego z lwem. Warte obejrzenia s± renesansowe stalle w nawie po³udniowej oraz umieszczone w transepcie stalle dla zakonnych dostojników. Na p³ycie przykrywaj±cej wej¶cie do niewielkich krypt znajduje siê alegoryczne przedstawienie biegu ¿ycia ludzkiego: czaszka, k³osy zbo¿a symbolizuj±ce bogactwo, skrzyd³a sowy - m±dro¶æ, a klepsydra - czas trwania ¿ycia. Za katedr± stoj± budynki Wy¿szego Seminarium Duchownego z ogrodem seminaryjnym, za¶ na drugim brzegu Wierzycy widoczny jest pa³ac i ogród biskupi - 7 ha parku z piêknym starodrzewem oraz eklektycznym mostem nad rzek±.

Muzeum Diecezjalne w Pelplinie posiada wspania³e zbiory sztuki ¶redniowiecznej - przede wszystkim jedyny w Polsce egzemplarz Biblii Gutenberga, jeden z 48 zachowanych na ¶wiecie. Charakterystyczn± cech± pelpliñskiego egzemplarza jest ¶lad odwróconej czcionki. Biblia ta posiada oryginaln± skórzan± oprawê wykonan± w Lubece.

Informacje praktyczne:

Opactwo Cystersów (bazylika katedralna w Pelplinie), pl. Mariacki 2, tel. 58 536 15 64, 9.00-17.00 (pn.-sb.), zwiedzanie tylko z przewodnikiem, bilet normalny 4 z³, ulgowy 2 z³ (do nabycia w Diecezjalnym Centrum Informacji Turystycznej, pl. Tumski 1, tel. 58 536 19 49)

GNIEW > 26 km Nowe

Krzy¿acki zamek, zbudowany na planie kwadratu o boku 47 m dominuj±cy zarówno nad tym niewielkim miastem, jak i nad dolin± Wis³y, wznoszono w latach 1285-1350. W naro¿ach potê¿nej budowli znajduj± siê wie¿e, w tym sto³p - ostatni element systemu obronnego, zwany te¿ z francuska don¿onem. Zamek otoczony jest fosami oraz murami, czê¶ciowo podwójnymi. Na dziedziñcu zamkowym znajduje siê studnia o g³êboko¶ci 40 m, która podczas oblê¿enia zapewnia³a za³odze zamkowej wodê.

Dzi¶ w zamku maj± sw± siedzibê muzeum archeologiczne, Bractwo Rycerskie Zamku Gniewskiego, Fundacja "Zamek w Gniewie" oraz schronisko m³odzie¿owe, oferuj±ce noclegi w tzw. dormitorium w warunkach niemal tak spartañskich, jakie mieli w ¶redniowieczu mnisi-rycerze. Zarówno na dziedziñcu zamkowym, jak te¿ na podzamczu odbywaj± siê liczne widowiska plenerowe zwi±zane tematycznie ze ¶redniowieczem oraz z ¿yciem stanu rycerskiego. Z zamku roztacza siê wspania³a panorama doliny Wis³y, siêgaj±ca a¿ po odleg³y o kilkana¶cie kilometrów Kwidzyn. Przy dobrej widoczno¶ci mo¿na st±d dostrzec nawet kwidzyñski zamek. W pobli¿u zamku znajduje siê Pa³ac Marysieñki, wzniesiony przez Jana Sobieskiego dla jego ¿ony. W okresie rozbiorów gmach by³ wykorzystywany jako spichlerz, a w XIX stuleciu zosta³ przebudowany w modnym wówczas stylu neogotyckim i pe³ni³, podobnie jak i zamek, funkcjê wiêzienia.

W cieniu zamku, zupe³nie nies³usznie, pozostaje starówka w Gniewie. To nie tylko zabytki architektury, ale tak¿e zachowany uk³ad przestrzenny ¶redniowiecznego miasta objêty ochron± ju¿ za czasów II Rzeczypospolitej. Starówka sprawia wra¿enie, jakby zatrzyma³ siê tutaj czas. Centralnym punktem jest rynek, na ¶rodku którego wznosi siê ratusz ? tak niegdy¶, jak i obecnie siedziba w³adz miejskich. Dzisiejsza siedziba gniewskiego burmistrza to zaledwie po³owa dawnego ratusza. Pierzeje rynku zabudowane s± kamieniczkami, z których czê¶æ postawiono na XIV-wiecznych fundamentach. Inne, posiadaj±ce podcienia, datowane s± na XV stulecie, za¶ pozosta³e, te z ³amanymi dachami, pochodz± z XVIII w. Wzrok przyci±gaj± podcienia zachodniej pierzei rynku. W pobli¿u ratusza znajduje siê XIX-wieczna pompa. Kilka kroków dalej, na ulicy Sambora, stoj± zwrócone szczytami do ulicy niewielkie XVIII- i XIX-wieczne domki, wbudowane w ziemiê niemal po same niedu¿e okna.

Najstarsz± ¶wi±tyni± ¶redniowiecznego Gniewu jest gotycki ko¶ció³ ¶w. Miko³aja - patrona ¿eglarzy i rybaków. Budowê ko¶cio³a rozpoczêto od prezbiterium, które ukoñczono w po³owie XIV stulecia. Nawy wzniesiono nieco pó¼niej, na prze³omie XIV i XV w. Wyposa¿enie wnêtrza ko¶cio³a utrzymane jest w stylu neogotyckim, chocia¿ zachowa³o siê nieco starszych elementów - renesansowe stalle, chrzcielnica i p³yty nagrobne. Na placu przy ¶wi±tyni znajduje siê kolumna z figur± ¶w. Jana Nepomucena, z charakterystycznymi dla tego ¶wiêtego elementami ubioru - kom¿± i biretem wskazuj±cymi na stan kap³añski oraz atrybutami mêczeñstwa - krzy¿em i li¶ciem palmowym.

Mnisi-rycerze

Pomieszczenia zamku w Gniewie zosta³y zaplanowane zgodnie z zakonn± regu³± mnichów-rycerzy: kaplica i kapitularz, czyli pomieszczenie narad, znalaz³y siê w skrzydle po³udniowym, mieszkanie komtura i sypialnia braci zakonnych, zwana dormitorium - w skrzydle pó³nocnym, a skrzyd³o zachodnie mie¶ci³o refektarz, czyli jadalniê. Przyziemia zamkowe wykorzystywane by³y do celów gospodarczych.

Informacje praktyczne:

Muzeum archeolo­giczne, ul. Zamkowa 3, tel. 58 535 35 29, V-X 9.00-17.00 (wt.-nd.), bilet normalny 8 z³, ulgowy 5 z³, po sezonie zwiedzanie po uprzednim zg³oszeniu

NOWE > 28 km Kwidzyn

To niewielkie, sze¶ciotysiêczne miasto po³o¿one na stromej krawêdzi doliny Wis³y, w 1308 r. wraz z Pomorzem Gdañskim dosta³o siê we w³adanie Krzy¿aków, ci za¶ natychmiast wznie¶li tu zamek. Z zamku zachowa³o siê wschodnie skrzyd³o, jednak ze wzglêdu na brak murów obwodowych i otwarty dziedziniec nie przypomina on wygl±dem budowli, do jakich jeste¶my przyzwyczajeni. W pomieszczeniach biblioteki i w sali widowiskowej znajduj± siê gotyckie freski. Z zamku roztacza siê widok na dolinê Wis³y.

Gotycki ko¶ció³ ¶w. Mateusza wzniesiono w pó³nocnej czê¶ci starówki na prze³omie XIV i XV w. Wnêtrzne utrzymane jest w stylu barokowym. Ze ¶redniowiecznego wyposa¿enia przetrwa³a kamienna chrzcielnica. Interesuj±ce jest wyobra¿enie Chrystusa z Lukki z trzema koronami. Ponadto warto zwróciæ uwagê na gotycki krucyfiks w kaplicy Matki Boskiej Ró¿añcowej, s³yn±cy ³askami obraz oraz portret trumienny. Gotycka kaplica ¶w.Jerzego s³u¿y jako kaplica cmentarna.

KWIDZYN > 21 km Prabuty

To miasto le¿±ce w zakolu Liwy, oko³o 4 km na wschód od Wis³y, lokowane przez Krzy¿aków na miejscu pruskiego grodu zwanego Marienwerder (Wyspa Marii), sta³o siê na ponad 300 lat siedzib± diecezji pomezañskiej.

Najokazalszym zabytkiem Kwidzyna jest zespó³ zamkowo-katedralny, sk³adaj±cy siê ze wzorowanego na warowniach krzy¿ackich zamku kapitu³y pomezañskiej oraz katedry ¶w. Jana Ewangelisty. Zamek zbudowano w XIV stuleciu na wysokiej skarpie. Ju¿ z daleka zwraca uwagê gdanisko (wie¿a pe³ni±ca funkcjê latryny), po³±czone z zamkiem krytym gankiem. W razie oblê¿enia wie¿a odgrywa³a, oprócz sanitarnej, wa¿n± rolê w systemie obrony warowni, ochraniaj±c jej mury. Zachowa³y siê tylko pó³nocne i zachodnie skrzyd³a zamku. W salach na pierwszym piêtrze ulokowano wystawy muzealne, m.in. zbiory etnograficzne, historyczne i przyrodnicze. Uwagê zwracaj± eksponowane narzêdzia tortur z wieków XVI?XVIII, czy te¿ unikatowa machina oblê¿nicza - bombarda krzy¿acka.

Ko¶ció³ ¶w. Jana Ewangelisty powstawa³ na prze³omie XIII i XIV w. jako katedra diecezji pomezañskiej, a równocze¶nie fara. Jego zachodnia czê¶æ ³±czy³a siê bezpo¶rednio z zamkiem. Trójnawowa pseudobazylika wysoko¶ci 35 m i d³ugo¶ci 86 m przyt³acza zamek swym ogromem. Wej¶cie do ¶wi±tyni wiedzie przez portal przedzielony kolumienk±, za¶ na po³udniowej elewacji znajduje siê XIV-wieczna mozaika przedstawiaj±ca mêczeñstwo ¶w. Jana. Prezbiterium i nawa g³ówna nakryte s± sklepieniami gwia¼dzistymi, a nawy boczne trójdzielnymi. Wzd³u¿ ¶cian nawy bocznej przebiega fryz z malowid³ami gotyckimi. W prezbiterium zachowa³o siê XVI-wieczne malowid³o ¶cienne przedstawiaj±ce poczet 17 biskupów pomezañskich i wielkich mistrzów krzy¿ackich. W podziemiach katedry znaleziono groby wielkich mistrzów.

Warto zwróciæ uwagê na kilka mniej znanych zabytków, ¶wiadcz±cych o Kwidzynie jako miejscu, gdzie zgodnie ¿yli wyznawcy ró¿nych religii. Nale¿± do nich dawna kaplica staroluterañska z koñca XIX w. (s³u¿y obecnie ko¶cio³owi katolickiemu jako kaplica adoracyjna ¶w. Ojca Pio), zaprojektowany przez Karola Fryderyka Schinkla ko¶ció³ ¦w. Trójcy, wzniesiony w po³owie XIX stulecia w stylu zwanym arkadowym, czy te¿ dawna XIX-wieczna synagoga. Uwagê zwraca te¿ kompleks koszarowy z 2. po³owy XIX w., zbudowany w "urzêdowym" podówczas stylu neogotyckim. W budynku obecnego przedszkola w okresie miêdzywojennym mie¶ci³ siê konsulat polski, a w dzisiejszej Szkole Podstawowej nr 2 - jedno z dwóch gimnazjów polskich w Niemczech.

Informacje praktyczne:

Muzeum w Kwidzynie, ul. Katedralna 1, tel. 55 646 37 99, V-IX 9.00-17.00 (wt.-nd.), X-IV 9.00-16.00 (wt.-pt.), 9.00-15.00 (sb., nd.), bilet normalny 10 z³, ulgowy 5 z³

Informacja turystyczna, ul. Górników 15, tel. 55 247 65 66

PRABUTY > 24 km Sztum

Historia Prabut datuje siê od roku 1236, kiedy to wyprawa krzy¿acka wznios³a umocnienia w miejscu zniszczonego grodu pruskiego Rezija. Burzliwe dzieje tej ziemi spowodowa³y, ¿e do dzi¶ zachowa³o siê niewiele zabytkowych obiektów. Fontanna Rolanda, stoj±ca na rynku, zosta³a w 1929 r. przeniesiona do Prabut z Berlina. Ma interesuj±ce zdobienia z detalami architektonicznymi i charakterystycznymi postaciami lwów. Niestety, figura pozostaj±cego wci±¿ w nazwie Rolanda zosta³a skradziona. Gotycka konkatedra ¶w. Wojciecha, wzorowana na kwidzyñskiej, zosta³a wzniesiona w XIV w. Spalono j± w 1945 r., a odbudowano w latach 80. XX w. Gotycki ko¶ció³, tzw. polski, to dawna kaplica NMP, stoj±ca poza murami miejskimi i po³±czona z nimi przerzucon± nad fos± arkad±. Z zewn±trz zwracaj± uwagê dwa szczyty - zachodni, z czterema wnêkami, biforiami (dwuczê¶ciowymi oknami) i o¶miok±tn± wie¿±, oraz a¿urowy - wschodni, z kolistymi otworami. Wewn±trz ko¶cio³a zachowa³ siê drewniany, polichromowany XVIII-wieczny strop. Czynna jest tu te¿ izba pamiêci, gdzie obejrzeæ mo¿na narzêdzia rolnicze, rzemie¶lnicze i przedmioty codziennego u¿ytku. Trzykondygnacyjna, gotycka Brama Kwidzyñska z XIV w. to jeden z nielicznych zachowanych fragmentów miejskich obwarowañ.

SZTUM > 4 km Sztumska Wie¶

W mie¶cie zachowa³ siê zamek krzy¿acki. Wzniesiono go w XIV w. na planie nieregularnego piêcioboku. Stanowi³ letni± rezydencjê wielkiego mistrza krzy¿ackiego Urlicha von Jungingena, który trzyma³ tu tak¿e swój prywatny zwierzyniec. Z pokrzy¿ackiego zespo³u warownego dobrze zachowa³y siê: ceglany mur obronny z baszt± wiêzienn±, po³udniowy ¶redniowieczny dom mieszkalny, obni¿ona do wysoko¶ci dwóch kondygnacji wie¿a bramna, XIX-wieczna zabudowa skrzyd³a wschodniego, studnia, a tak¿e pozosta³o¶ci dawnej fosy. W odremontowanym kilka lat temu skrzydle po³udniowym, pod którym znajduj± siê gotycko sklepione piwnice, mie¶ci siê lokal Sztumskiego Centrum Kultury. Organizowane s± tutaj promuj±ce historiê miasta i regionu ekspozycje historyczne, etnograficzne, kolekcjonerskie i inne imprezy o charakterze lokalnym. Przy zamku dzia³a te¿ Bractwo Rycerzy Ziemi Sztumskiej prezentuj±ce mieszkañcom i turystom bogat± przesz³o¶æ historyczn± miasta, organizuj±c ciesz±ce siê du¿± renom± turnieje rycerskie i pokazy walk. "Zbrojownia" bractwa mie¶ci siê w neogotyckim skrzydle wschodnim.

SZTUMSKA WIE¦ > 16 km Waplewo

Pami±tkowy kamieñ le¿y w miejscu zawarcia trwaj±cego 26 lat rozejmu miêdzy Rzeczpospolit± a Szwecj±, który przed³u¿a³ porozumienie podpisane w Starym Targu. Na mocy rozejmu Szwecja zwróci³a Polsce Prusy i porty pomorskie, ponadto w rêkach polskich znalaz³y siê Kurlandia i Inflanty polskie. Wydarzenie to mia³o miejsce 12 wrze¶nia 1635 r.

WAPLEWO > 20 km Malbork

W parku angielskim znajduje siê dwór nale¿±cy przed II wojn± ¶wiatow± do rodziny Sierakowskich. Obecnie mieszcz± siê w nim Muzeum Tradycji Szlacheckiej, bêd±ce oddzia³em Muzeum Narodowego w Gdañsku, oraz Pomorski O¶rodek Kontaktów z Poloni±.

Informacje praktyczne:

Muzeum Tradycji Szlacheckiej, oddzia³ Muzeum Narodowego w Gdañsku, tel. 55 277 15 68

MALBORK

To 40-tysiêczne miasto nad Nogatem, wschodnim uj¶ciowym ramieniem Wis³y. W 2. po³owie XIII w. Krzy¿acy zaczêli tu wznosiæ zamek, do którego w 1309 r. przenie¶li z Wenecji siedzibê wielkiego mistrza zakonu. Tym samym Marienburg (Gród Marii), bo tak brzmia³a niemiecka nazwa Malborka, sta³ siê stolic± pañstwa zakonnego w Prusach. Zamek malborski by³ bezskutecznie oblegany przez wojska Jagie³³y po zwyciêstwie pod Grunwaldem, a w trakcie wojny trzynastoletniej nie zosta³ zdobyty, lecz odkupiony od rycerzy zaciê¿nych zakonu. Malborski zamek uleg³ powa¿nym zniszczeniom w trakcie oblê¿enia w 1945 r. i jego rekonstrukcja trwa w³a¶ciwie po dzi¶ dzieñ.

To najwiêksza gotycka twierdza Europy. Sk³ada siê z Zamku Wysokiego, ¦redniego i Niskiego, zwanego te¿ Przedzamczem. Zamek ¦redni, wzniesiony na planie kwadratu i zamkniêty od po³udnia niewysokim murem, to trzy potê¿ne skrzyd³a i przylegaj±cy do dziedziñca zamkowego Pa³ac Wielkich Mistrzów - per³a ¶redniowiecznej architektury. Pomimo swej wielko¶ci dziêki kunsztowi ¶redniowiecznych architektów i budowniczych pa³ac sprawia wra¿enie lekko¶ci, a szczególne wra¿enie robi tylna elewacja, widoczna nad murami od strony Nogatu. Wschodnie skrzyd³o mie¶ci zbiory orê¿a oraz ekspozycjê bursztyniarsk±. Przed murem od strony po³udniowej stoj± rze¼by przedstawiaj±ce czterech wielkich mistrzów. Zamek Wysoki, dominuj±cy nad ¦rednim, imponuje swym ogromem. Szczególnie warte obejrzenia s± zwieñczona pelikanem studnia na dziedziñcu, dawny skarbiec czy te¿ potê¿ne gdanisko, do którego drogê wskazuje kucaj±cy przy ¶cianie diabe³ek z wykrzywionym obliczem. Niezwykle interesuj±ce s± równie¿ refektarz, wsparty na jednej kolumnie, oraz wiod±ca do zamkowego ko¶cio³a Z³ota Brama, obramiona wspania³ym portalem z biblijnym motywem panien m±drych i g³upich. Wspania³y jest widok z zamkowej wie¿y, na któr± wej¶cie wiedzie ze zdobionych maswerkami i rozetami kru¿ganków, które obiegaj± dziedziniec na wysoko¶ci pierwszego piêtra.

Zamek w Malborku najwygodniej zwiedza siê  w poniedzia³ki, bo choæ niedostêpne s± wówczas wystawy, to t³ok jest tu znacznie mniejszy, a samemu dotrzeæ mo¿na nie tylko do odwiedzanych z przewodnikiem pomieszczeñ, ale te¿ do kaplicy ¶w. Anny czy te¿ do m³yna zamkowego. Nie bez znaczenia jest tak¿e znacznie ni¿sza cena biletu wstêpu.

Informacje praktyczne:

Zamek w Malborku, ul. Staro¶ciñska 1, tel. 55 647 09 78, 16 IX-14 IV 10.00?-15.00 (wt.-nd.), 15 IV-15 IX 9.00-19.00 (wt.-nd.), bilet normalny 29 z³, ulgowy 19 z³

Informacja turystyczna, ul. Piastowska 15, tel. 55 273 49 90

¬ród³o: "Polska. 101 wycieczek", wydawnictwo Carta Blanca.