Polska. Miejsca na liście UNESCO. Które najciekawsze?

Miasto Zamość założone zostało w XVI wieku przez kanclerza Jana Zamoyskiego na szlaku handlowym, łączącym Europę Zachodnią i Północną z Morzem Czarnym. Zbudowano je według włoskich wzorów miasta idealnego, zgodnie z urbanistycznym i architektonicznym planem Bernardo Morando z Padwy. Miasto nie zostało zniszczone podczas II wojny. Spadła na nie podobno tylko jedna bomba, która zresztą nie wybuchła. Zamość to perła renesansu. Doskonale zachował się pierwotny plan zabudowy, fortyfikacje i liczne budowle, łączące włoskie i środkowoeuropejskie tradycje architektoniczne. Największym skarbem Zamościa jest  ukoronowany attyką Ratusz z wachlarzowymi schodami i wysoką wieżą zegarową, z której o 12 w południe rozlega się uroczysty hejnał. Wieża ratuszowa pełniła funkcję punktu obserwacyjnego, dlatego nad zegarem umieszczono galeryjkę widokową. Zamość, to brama otwarta ku malowniczemu Roztoczu, jednej z najpiękniejszych krain geograficznych. Miasto Zamość trafiło na listę UNESCO w 1992 roku.



Hala Stulecia nazywana w czasach PRL-u Halą Ludową to hala widowiskowa zbudowana w latach 1911-1913 przez Maxa Berga, w stylu wczesnomodernistycznym. To konstrukcja przełomowa w historii architektury zbudowana na planie koła z wykorzystaniem żelbetonu. Na cylindrycznej widowni mieści się ok. 6 tys. osób. Kopuła ma wysokość 23 metrów i zwieńczona jest latarnią ze stali i szkła. Obecnie hala jest miejscem wielu imprez sportowych, kongresów i targów. Hala Stulecia we Wrocławiu trafiła na listę UNESCO w 2006 roku.

Warszawska Starówka składa się z dwóch średniowiecznych miast - Starej Warszawy i Nowego Miasta - wraz z przylegającym do nich Zamkiem Królewskim. Stare miasto w Warszawie ciągnie się od zamku królewskiego i kończy się przy barbakanie gdzie zaczyna się Nowe Miasto. W czasie Powstania Warszawskiego ponad 85 proc. Starego Miasta zniszczyli niemieccy naziści. Po wojnie w ciągu pięciu lat najpiękniejsza dzielnica stolicy została odbudowana. Było to dzieło zaangażowanych architektów, urbanistów, historyków, a także mieszkańców stolicy. Odbudowę prowadzono wzorując się na zachowanej dokumentacji historycznej, m.in. na obrazach i rysunkach Canalletta. Stare Miasto w Warszawie jest jedynym na świecie przykładem kompletnej odbudowy zabytków, powstałych między XIII a XX wiekiem. Dziś historyczne centrum Warszawy tak naprawdę przypomina oddzielne miasteczko. Posiada ciasną zabudowę oraz średniowieczny układ ulic. Zachwyca każdego turystę i wciąż rozkochuje w sobie mieszkańców Warszawy. Stare Miasto w Warszawie trafiło na listę UNESCO w 1980 roku.

Toruń założony został przez Zakon Krzyżacki w XIII wieku. "Toruń przepięknymi budowlami i dachami z cegły palonej lśniącymi tak znamienity, że nic mu chyba pięknością, położeniem i blaskiem świetnym dorównać nie zdoła" - pisał Jan Długosz. Stare Miasto to pomnik średniowiecznej kultury mieszczańskiej i świadectwo potęgi miejscowego kupiectwa. Uważane jest za jeden z najwspanialszych na świecie zespołów architektury gotyckiej. Najstarsza część Starego Miasta została wytyczona po 1236 r. Jest to jego obecna część południowa, w średniowiecznych źródłach nazywana wyspą - werder. Cudownie się spaceruje po klimatycznych ulicach w obrębie dawnych murów miejskich. Średniowieczny zespół miejski Torunia trafił na listę UNESCO w 1997 roku.

Puszcza Białowieska to przede wszystkim piękny las, który rozciąga się na powierzchni 150 000 hektarów. Jest to ostatni pierwotny las na Niżu Europejskim - żadne z rosnących tu drzew nie zostało posadzone przez człowieka. Średni wiek drzew w puszczy wynosi 126 lat. Wydzielona, najbardziej pierwotna część Puszczy tworzy Białowieski Park Narodowy. Żyją tu wilki, rysie, wydry i największe europejskie ssaki - żubry. Białowieski Park Narodowy jest jedynym polskim obiektem przyrodniczym na liście UNESCO. W 1992 roku UNESCO rozszerzyło granice Parku na przyległy teren - Białowieżskaja Puszcza w Białorusi - tworząc polsko-białoruski transgraniczny Obiekt Dziedzictwa Światowego.

Stare Miasto w Krakowie jako pierwszy zabytek z Polski zostało wpisane na Listę Światowego Dziedzictwa UNESCO. Stało się to w 1978 roku. O wspaniałej przeszłości Krakowa świadczą zachowane fragmenty XIV- wiecznych murów miejskich, średniowieczna, żydowska dzielnica Kazimierz, Uniwersytet Jagielloński, renesansowy Zamek Królewski, czy gotycka katedra na Wawelu, w której pochowani są królowie Polski. Sercem Starego Miasta jest Rynek. Leży on na "szlaku królewskim", prowadzącym od Barbakanu i Bramy Floriańkskiej na Wawel. Głównymi zabytkami krakowskiego Starego Miasta są znajdujące się na Rynku: Kościół Mariacki, Sukiennice i wieża ratuszowa. Stare Miasto otacza pas zieleni zwany Plantami, który powstał w miejscu dawnej fosy.

Kopalnia Soli w Wieliczce to najstarsze na ziemiach polskich przedsiębiorstwo solne. Historia wydobywania soli w Wieliczce sięga XIII wieku, a kopalnia jest najstarszą, czynną na świecie. Kopalnia ilustruje wszystkie etapy rozwoju techniki górniczej w poszczególnych epokach historycznych. Rozciąga się na 9 poziomach, ma 2040 komór i 360 km chodników, które tworzą mroczny, ale fascynujący labirynt. Część udostępniona do zwiedzania obejmuje 3,5 kilometrowy odcinek, położony na głębokości od 64 m do 135 m. Unikatowe w skali światowej są wyrzeźbione w soli ołtarze, posągi i całe kaplice podziemne z płaskorzeźbami i żyrandolami, które pozostawili wieliccy górnicy. Pod ziemią obejrzeć można także urokliwe jeziora, oryginalne urządzenia, sprzęt, i inne ślady prac górniczych. W kopalni znajduje się podziemna poczta, restauracja, kino, a nawet sanatorium. Obywają się tu koncerty, spektakle teatralne, bale. Kopalnia Soli w Wieliczce trafiła na listę UNESCO w 1978 roku.  

Park Mużakowski leży nad Nysą Łużycką, po obu stronach granicy Polski i Niemiec. Polska jego część znajduje się na terenie województwa lubuskiego, przy miejscowości Łęknica. To jeden z najdoskonalszych przykładów europejskiej sztuki ogrodowej I połowy XIX wieku, który wpłynął na rozwój architektury krajobrazu w Europie i Ameryce. Park zaprojektowany został w stylu angielskim jako "obraz malowany za pomocą roślin". Założył go pruski książę Herman von Puckler-Muskau w latach 1815-45. Całkowita powierzchnia Parku Mużakowskiego wynosi ok.1000 ha, z czego 800 ha znajduje się w Polsce. Park to kilometry ścieżek i dróg, bezkresne łąki, majestatyczne drzewa, malownicze jeziora i rzeki, a także jedyne w swoim rodzaju mosty i budowle. Centrum parku znajduje się w niemieckiej miejscowości Bad Muskau. Park Mużakowski trafił na listę UNESCO w 2004 roku.

Auschwitz-Birkenau to największy obóz zagłady III Rzeszy. To świadectwo ludobójstwa, dokonanego przez hitlerowców w czasie II wojny światowej. W 1947 roku powstało tu Muzeum Auschwitz-Birkenau. Nazwy Auschwitz i Birkenau są niemieckimi odpowiednikami polskich nazw Oświęcim i Brzezinka. Jest to jedyny obóz koncentracyjny znajdujący się na liście światowego dziedzictwa UNESCO (od 1979), figuruje tam pod oficjalną nazwą "Auschwitz-Birkenau. Niemiecki nazistowski obóz koncentracyjny i zagłady (1940-1945)".

Sanktuarium w Kalwarii Zebrzydowskiej powstało na początku XVII wieku. Pomysłodawcą jego budowy był wojewoda krakowski Mikołaj Zebrzydowski, który w okolicznych wzgórzach dopatrzył się podobieństwa do Jerozolimy. Najpierw wzniesiono klasztor i kościół dla bernardynów, potem kolejne budowle inspirowane budowlami jerozolimskimi, które ułożyły się w Drogę Krzyżową. Do najcenniejszych należy barokowo-rokokowa bazylika z kaplicą kryjącą cudowny obraz Matki Boskiej Kalwaryjskiej. Z kościoła można przejść do klasztornych krużganków. W skład kalwaryjskiego kompleksu wchodzi także 40 kapliczek i kościółków wkomponowanych malowniczo w krajobraz beskidzki. Do sanktuarium nieustannie przybywają kilkudziesięciotysięczne rzesze pielgrzymów, zwłaszcza w Wielkim Tygodniu. Manierystyczny zabytkowy zespół architektoniczno-krajobrazowy i pielgrzymkowy w Kalwarii Zebrzydowskiej trafił na listę UNESCO w 1999 roku.

Drewniane kościoły na południu Małopolski odzwierciedlają sposób budowania średniowiecznych kościołów rzymskokatolickich, który polega na poziomym układaniu drewnianych bali. Technika ta rozpowszechniona była od średniowiecza w Europie Północnej i Wschodniej. Unikalne drewniane kościoły są także skarbnicą dawnych malowideł i rzeźb. Najcenniejszymi obiektami są kościoły wpisane w 2003 roku na listę UNESCO. Są to kościół św. Michała Archanioła w Binarowej, Kościół Wszystkich Świętych w Bliznem, Kościół św. Michała Archanioła w Dębnie, Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Maryi Panny w Haczowie, Kościół św. Leonarda w Lipnicy, Kościół św. Filipa i św. Jakuba w Sękowej.

Kościoły Pokoju w Jaworze i w Świdnicy na Śląsku są największymi w Europie budowlami sakralnymi o konstrukcji szkieletowej. Powstały w II poł. XVII wieku, po wojnie trzydziestoletniej, która zakończyła się na Śląsku klęską protestantów, którym odebrano wszystkie kościoły. W następstwie pokoju westfalskiego pozwolono im wybudować trzy świątynie, z których do dziś ocalały te w Jaworze i w Świdnicy. Choć wzniesione są z drewna i gliny, bez wież i dzwonów, zdumiewają przepychem wnętrza. Interesujące są zwłaszcza bogato zdobione empory, a także loże przeznaczone dla protestanckiej szlachty. Kościoły Pokoju w Jaworze i w Świdnicy trafiły na listę UNESCO w 2001 roku.